લિખિતંગ લાવણ્યા
રઈશ મનીઆર
પ્રકરણ 8
“લાવણ્યા ક્યાં છે અત્યારે?” પચીસ વરસ પહેલા બનેલી ઘટના જાણે ગઈકાલે જ બની હોય એ રીતે મારાથી કોફી લઈને આવેલા અનુરવને સવાલ પૂછાઈ ગયો.
મારા મનમાં ઘડીભર તો એમ થયું કે આજે લાવણ્યા બસમાં બેસી સાસરે આવશે અને એને જાણ થશે કે તરંગ જેલમાં છે. એને માટે આભ તૂટે પડશે. એને સધિયારો આપવા મારે જવું જોઈએ. અલબત્ત અનુરવ સાથે આવે તો જવાય. પણ પછી ખ્યાલ આવ્યો કે આ તો બહુ જૂની વાત છે. કંઈ સુરમ્યા અને અનુરવના સમયની વાત નથી.
વહી ગયેલા સમયની દર્દને સમેટીને ફરફરતાં ચાર પાના મારા હાથમાં હતા. લાવણ્યાની પીડાની અસરમાંથી બહાર આવીને હું મારી સેંસમાં આવી. તોય ફરી મેં અનુરવને એ જ સવાલ પૂછ્યો, “લાવણ્યા ક્યાં છે અત્યારે?”
લાવણ્યા જીવે છે? તરંગ જીવે છે? આગળ શું થયું? આવા બધા ઢગલાબંધ સવાલો હું પૂછું એ પહેલા જ
અનુરવે કોફીનો કપ મૂક્યો અને કહ્યું, “જાતે જ વાંચી લેજે!”
“ખાલી એક વાત કહી દે. તરંગે લાવણ્યાને કહી દીધું, કે મોટાભાઈથી થઈ ગયેલી હત્યાનો આરોપ નાનાભાઈએ માથે ઓઢી લીધો છે?”
અનુરવ હસ્યો.
કોઈ માણસ શા માટે હસે છે એની તમને ખબર ન પડે તો તમારે એની સાથે લગ્ન ન કરવા જોઈએ. જો કે એના હાસ્ય પરથી મને ખબર પડી ગઈ કે અનુરવ કહેવા માંગતો હતો કે લાવણ્યાને આ વાતની જાણ થઈ કે ન થઈ, એના પર જ આગળની વાતનો બધો આધાર છે.
હું રાત્રે રોજ પપ્પા સાથે સિરિયલ જોઉં છું. ખૂબ કામ કર્યા પછી રાતે પપ્પાનો વાત કરવાનો મૂડ હોતો નથી. વાત કરીએ તો વિચારીને જવાબ આપવો પડે એટલું મગજ ચલાવવાની ઈચ્છા એમની હોતી નથી. એટલે પપ્પા સિરિયલ જુએ છે. મમ્મી એફ. બી પર બેસે છે. મને સિરિયલો ઈનટોલરેબલ લાગે છે. પણ મારે રાતે પપ્પાની કંપની જોઈએ, એટલે હું પણ સિરિયલ જોઉં, અથવા એવો દેખાવ કરી પપ્પાની નજીક રહું. એમને અડક્યા કરું. એમની કાબરચીતરી મૂછોને જોઉં. એમના કાન પર ઊગેલા લાંબા વાળને કાતરથી કાપી નાખવાનું મન થાય. પણ હવે મોટી થઈ ત્યારથી એવું કરતી નથી. હજુય એમને જરાતરા હેરાન કરી એમનું ધ્યાન મારી તરફ ખેંચું. સિરિયલમાં બ્રેક પડે ત્યારે પપ્પા મારી સાથે મસ્તી કરે. જો કે ત્યારે કોઈ સરસ જાહેરાત આવતી હોય તો મારું ધ્યાન ટી.વી પર ચાલી જાય. તમને એવું લાગે કે આ બન્નેનો સમય વેડફાય છે. પણ આ અમારો બાપદીકરીનો ફેમિલી ટાઈમ છે.
આજે મારી પાસે ડાયરી હતી. ચાર કોરા પાનાની આગળનું લખાણ મને પોકારી રહ્યું હતું, એટલે હું જમીને સીધી બેડરૂમમાં ગઈ. સિરિયલ જોવા ન ગઈ. સિરિયલનું મહાબોરીંગ ટાઈટલ મ્યુઝિક સંભળાયું અને મેં દરવાજો બંધ કર્યો. મને થયું કે પપ્પા આજે શાંતિથી સિરિયલ જોશે. પણ હજુ તો બ્રેક પડે એ પહેલા જ પપ્પા ઉપર આવ્યા.
“કેમ સુરમ્યા, તબિયત સારી નથી?”
હું જવાબ આપતાં ઊભી થઈ ગઈ, “ના, એકદમ ઘોડા જેવી છે..”
“એવું તો છોકરાઓ કહે, છોકરીઓએ તબિયત સારી હોય તો ‘ઘોડી જેવી છે’ એમ ન કહેવું જોઈએ?” પપ્પાએ મને સારા મૂડમાં જોઈ મજાક કરી.
સારા મૂડમાં હતી એટલે મેં માત્ર તકિયો ફેંક્યો. બાકી બાજુમાં ફ્લાવરવાઝ પણ હતું. ફ્લાવરવાઝ એટલે વાંસની ટોપલી. એ હું ફેંકી શકું. કાચનું ફ્લાવરવાઝ તો મમ્મી ફેંકે. પપ્પા સામે. જો કે હવે નથી ફેંકતી. હવે એમની વચ્ચે એટલોય સંબંધ નથી. પણ પપ્પા માનતા કે સારા વકીલો ડાયવોર્સ અપાવે, લે નહીં.
તકિયો ઝીલીને પપ્પાએ કહ્યું, “ઈઝ એવરીથીંગ ઓલરાઈટ?”
મેં કહ્યું, “એબસ્યોલ્યુટલી!”
“આ 14 ફેબ્રુઆરી તો નીકળી ગઈ, લાગે છે, હજુ એક વરસ મારે માથે રહેવાની છે?”
મેં કહ્યું, “ના આખી જિંદગી! ઘરજમાઈ લાવવાની છું.”
મેં કલ્પના કરી હતી કે મારે લગ્ન પછી દીકરી જન્મે તો હું ઘરજમાઈ લાવીશ, પણ મારા ઘરે કોઈને લાવવાની કલ્પના ન કરાય. મમ્મીપપ્પા નામના બે ડબ્બાની વચ્ચે અથડામણ ન થાય એ માટે આખી જિંદગી બફર થઈને કોણ જીવે? અને હું સાસરે જઈશ પછી તો આ બે ડબ્બાની ગાડી સાવ ખડી પડવાની છે!
મને ઉદાસીમાં સરતી જોઈને પપ્પાએ બીજો વિચિત્ર લાગે એવો સવાલ કર્યો, “કોણ પ્રપોઝ કરવાની પહેલ કરશે? અનુરવ કે તું?”
આમ કંઈ આવી વાતથી હું શરમાઈ ન જાઉં, તો ય, મેં ડાહ્યો ડાહ્યો જવાબ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો, “આ બાબતમાં ઉતાવળ ન કરાય. પપ્પા હમણા એક રિયલ સ્ટોરી વાંચી રહી છું, એમાં એક છોકરી છોકરા વિશે કંઈ પણ જાણ્યા સમજ્યા વગર એને પરણી જાય છે, પછી છોકરો જરા પ્રોબ્લેમેટિક નીકળે છે!”
પપ્પા બોલ્યા, “એવી ચિંતા તો અનુરવે કરવાની છે!” મેં ફ્લાવરવાઝ હાથમાં લીધું. એટલે પપ્પા સોરી સોરી કરવા લાગ્યા. સામાન્ય સંજોગોમાં હું આ વાંસની ટોપલી એમના પર (નિશાન ચૂકીને આજુબાજુમાં પડે એ રીતે) ફેંકીને જ જંપી હોત, પણ હવે ખબર નહીં કેમ મને પપ્પાની અંદર અનુરવ દેખાય છે, અને હું નથી ઈચ્છતી કે એ ‘સોરી સોરી’ કહે! પછી હું જ મારી મમ્મી જેવી ન લાગું? એટલે મેં વાંસની ટોપલી મૂકી દીધી.
“હું પ્રોબ્લેમેટિક છું, એ અનુરવને ખબર છે, અને એને પ્રોબ્લેમ સોલ્વ કરવાનો શોખ હશે તો એ આ પ્રોબ્લેમને હાથ પર લેશે.”
પપ્પા એમના આ યુનિક અને વનપીસ પ્રોબ્લેમને માથે હાથ ફેરવી ગુડનાઈટ કહી નીકળી ગયા. એ કેવું કે પત્ની પ્રોબ્લેમેટિક હોય તો પુરુષ બગડી જાય પણ દીકરી પ્રોબ્લેમેટિક હોય તો પુરુષ સુધરી જાય. પણ પુરુષ કે પુત્ર કોઈપણ પ્રોબ્લેમેટિક હોય તો સ્ત્રીએ તો દેવી બનીને જ રહેવું પડે. લાવણ્યાની ડાયરી ખોલી આગળ વાંચતા પહેલા મને છેલ્લો વિચાર આ આવ્યો.
*
મેડીથી ઉતરીને ગામ ગઈ ત્યારે તમે ઘરમાં હતા.
પાછા આવીને જોયું તો તમે ઘરમાં નહોતા.
એક જ દિવસમાં એવું તે શું બની ગયું?
હવે? ખોટકાયેલું વાહન તમે પરિશ્રમથી ચાલુ કર્યું હોય અને એ સડસડાટ ચાલી પણ રહ્યું હોય, તમે સફરનો આનંદ લેવા માંડો અને અચાનક સામેથી આખો રસ્તો જ ઓગળી જાય તો?
પપ્પાજીના તો બોલવાના હોશકોશ ન હતા. ઉમંગભાઈ ગુમસુમ હતા. ચંદાબાએ બધી વિગતવાર વાત કરી કે કઈ રીતે તમારા હાથે...
હું બોલી, “મારા માનવામાં નથી આવતું કે..”
મારે કહેવું હતું કે સુંદર જીવનનું આટલું સરસ સપનું જોયા પછી તમે રિવોલ્વર કઈ રીતે ચલાવી શક્યા એ મારા માનવામાં નથી આવતું. પણ સપનું તૂટી ગયા પછીય ચંદાબા સાથે મારે એ શૅર નહોતું કરવું, તેથી બાકીના શબ્દો હું ગળી ગઈ.
મેં કહ્યું, “કદાચ કામેશ કહાર પપ્પા કે ઉમંગભાઈ વિશે અજુગતું બોલ્યો હશે.”
“ના રે! એ તો બસ ઉઘરાણી માટે આવ્યો હતો. ગરમાગરમી થઈ અને તું તો આટલા વખતમાં જાણી જ ગઈ છે કે કેવું છે તરંગનું મગજ!”
તમારા મગજ અને હૃદય બન્નેને હું જેટલું જાણું છું, એના આધારે મને એમણે વર્ણવેલી ઘટનાથી પૂરો સંતોષ ન થયો.
પૂરી સુધબુધ નહોતી એટલે મારાથી બોલાઈ ગયું, “તમે ગમે તે કહો તોય, મારે એમને મળીને એકવાર પૂછવું છે કે.. આ બધું કેવી રીતે બની ગયું!”
ચંદાબા બોલ્યા, “વકીલ છે તું? ગાંડી! આ સિચ્યુએશનમાં સ્ત્રીઓથી કોર્ટ કે જેલ ન જવાય. પુરુષો બધુ પતાવશે.”
ત્યાં જેલમાં તમારી શું દશા હશે, એ જોવાય મારાથી ન અવાય?
આ એક દિવસમાં જે કંઈ બની ગયું, જેને માટે ડાયરીમાં કંઈ લખવું મારે માટે શક્ય નહોતું. એટલે ચાર પાના કોરા છોડવાનું મેં નક્કી કર્યું. પણ આ કોરા પાનાં કંઈ શૂન્યાવકાશ નથી. કોરી જગ્યાની પોતાનો મરતબો છે. એ ભલે ખાલી રહે. એ ભરાશે ત્યારે ભરાશે.
મૂઢ દશામાં ક્ષણો, કલાકો પસાર થયા, દાદાને ખબર પડી એટલે દાદા આવ્યા. દાદાએ કોઈ આજુબાજુ નહોતું ત્યારે કહ્યું, “બેટા લાવણ્યા, કુદરતે તને બીજી તક આપી છે.. ”
હું સમજી નહીં.
“હવે આ ઘરમાં તારા અંજળપાણી નથી.”
“મારે અહીં જ રહેવું છે.” હું બીજું શું કહુ?
“વારુ, તરંગને સજા જાહેર થઈ જાય ત્યાં સુધી રાહ જો. ત્યાં સુધી અહીં સાસરે રહે, પછી..”
દાદા ગયા. આજથી ફરી ડાયરી લખવી શરૂ કરી પણ દાદાએ મને સાથ આપવા માટે ગામની એક દૂરના સગાની દીકરી કમલાને મોકલી છે. એ મને ડાયરી લખવા માટેય એકલી પડવા દેતી નથી. દાદાએ પોતાના પુત્ર અને વહુને આપઘાતથી ગુમાવ્યા હતા. પૌત્રીની નિયતિમાં એ વારસો તો નહીં હોય ને, એ ચિંતા એમને કોરી ખાતી હશે. નહીં તો શું કામ કમલાને મોકલે?
પપ્પાજી અને ઉમંગભાઈ દોડતા થઈ ગયા હતા.
સામાન્ય રીતે તમારાથી નાનકડી પણ ભૂલ થઈ જાય તોય પપ્પાજી અને ઉમંગભાઈ ખૂબ જ અકળાઈ જતા. તમારા કારનામાને હેંડલ કરવામાં એમણે બહુ હીણપત લાગતી. પૈસો અને સમય બગડે એના કરતાં સમાજમાં ઈજ્જત જાય એને કારણે તેઓ તમારી સાથે અપમાનજનક વર્તન કરી પોતાનો ઉભરો કાઢતા. પણ આ વખતે તમને ગાળો આપવાને બદલે સાવ ચૂપ રહીને તમારો કેસ લડવાની તૈયારી કરી રહ્યા હતા. ગુનો બિનજામીનપાત્ર હતો, એટલે કેસ ચાલે ત્યાં સુધી તમારે અંદર જ રહેવાનું હતું. અને કેસ ચાલે પછીય,.. છૂટવાની કોઈ આશા નહોતી. કદાચ તમારાથી આ રીતે કાયમ માટે દૂર થઈ જવાની એમને કલ્પના નહોતી. કદાચ એટલે બન્ને ઢીલા થઈ ગયા હતા.
પપ્પાજીએ એમની તમામ ઓળખાણો કામે લગાડી. મને એ પણ ખબર પડી કે તમને ઓછી સજા થાય એ માટે પૈસાની થેલી ખુલી મૂકી દીધી. અને ઉમંગભાઈએ તો રોકટોક ન જ કરી પણ ચંદાબાએ પણ એ બાબતે બળાપો ન કર્યો. તમારી માન્યતા હતી કે તમારી ફેમિલી માટે પૈસો સર્વસ્વ છે. અને મારે માટે તમારી માન્યતા સર્વસ્વ છે, તોય, મને લાગ્યું, કે કદાચ તમારી માન્યતાથી વિરુદ્ધ વર્તીને આ વખતે તમારી ફેમિલીએ પૈસાની સામે વ્યક્તિને મહત્વ આપ્યું.
જે હોય તે, મારે તમને મળવું હતું. કોઈપણ ભોગે મળવું હતું. હું સ્વીકારવા તૈયાર નહોતી કે આપણો સાથ અમુક અઠવાડિયાનો જ હતો. છેલ્લા થોડા દિવસોમાં આપણે સાથે મળીને કરેલા આયોજને મારા મનમાં એટલો બધો ઉત્સાહ ભરી દીધો હતો કે ન પૂછો વાત. એવામાં ખબર નહીં કઈ રીતે અચાનક આ ઘટના બની! દિવસભર તો આસપાસ ઘટના જ પડઘાતી, અને મારી અધૂરી રહી ગયેલી આશા પર અંધકાર છવાઈ જતો, પણ રાતે હજુ મને સપના આવતા. આપણી દુકાનનાં સપનાં. તમારી ઓફિસનાં સપનાં. તમે કામથી થાકીને ઘરે આવો છો એવાં સપનાં. અને હું કંઈ એવી સ્ત્રી નહોતી કે પતિની રાહ જોઈ ઘરે બેસી રહું. એટલે બપોરે ટીફીનને બહાને તમને મળવા આવું છું અને પછી સાથે બેસી રહી તમારા કામમાં સાથ આપું છું એવા સપનાં. તમે જેલમાં ગયા એ પછી ખબર નહીં કેટલા સમય સુધી આવા બેમતલબ સપનાં આવ્યાં. કાશ દિવસની સચ્ચાઈને અવગણીને રાતના એ સપનાઓમાં જ જીવી શકાયું હોત!
પછી તો એવું બનવા લાગ્યું કે કમલા બાજુમાં સૂતી હોય અને હું આવું કોઈ સપનું જોતા જોતાં બોલી ઊઠું, “તરંગ! તરંગ!” હું ઊંઘમાં ડરી ગઈ હોઉં તો કમલા વાંસો થાબડી પાણી પીવડાવે, પણ હું તો બહુ પ્રેમથી બોલતી હોઉં. “તરંગ. તરંગ!” આ જોઈને કમલા જાતે જ ઊઠીને ગભરાઈને પાણી પી લેતી હશે.
મને આવી ભ્રમદશામાંથી બહાર કાઢવા કમલા વાતો કરાવતી. થોડી ચંદાબાની, થોડી ચંપાની અને થોડી લોકોની વાતો સાંભળી એણે આખી ઘટના વિશે તારણ બાંધ્યું હતું. એટલું જ નહીં એ તારણ એ મારા મનમાં ઠસાવવાની રાતદિવસ કોશીશ કરતી.
કમલા કહેતી, “લાવણ્યા, સમજવાની કોશીશ કર કે થોડા દિવસોનો આ સંસાર છેતરામણો હતો. તારા પતિ તરંગનો એવો મિજાજ જ નહોતો કે સ્થિર રહી સંસારનું સુખ માણી શકે. વહેલી મોડી આવી કોઈ આફત આવવાની જ હતી. સારું થયું કે જલદી આવી તો તારા બાર લાખ બચી ગયા. બાકી તરંગે એક જ વરસમાં તારી એ બચતના અને તારા આ સપનાના ફુરચા ઉડાવી નાખ્યા હોત.”
દાદા અને કમલાનો કહેવાનો ભાવાર્થ સ્પષ્ટ હતો, વહેલી તકે મારે આ મેડી છોડી ગામભેગા થવું.
પણ હું એ મેડી હું કેવી રીતે છોડું? એ મેડી જ્યાં મને પહેલીવાર ખબર પડી કે મારા જીવનની ગાંઠ કયા માણસની સાથે જોડાઈ છે, એ મેડી જ્યાં આ અબળા મુગ્ધાએ ખબર નહીં કયા બળથી તમારી અવગણના અને નફરતના પહાડને પસાર કર્યો, એ મેડી જ્યાં તમારા હોઠના ફોલાદી તાળા ઉઘડ્યા, એ મેડી જ્યાં મેં તમારા કહેવાતા ખડકાળ વ્યક્તિત્વની પાર કશુંક લીલુંછમ જોઈ લીધું, એ મેડી જ્યાં આપણે થોડી રાતો સાથે મળીને સૂવાને બદલે જાગતી આંખે ભવિષ્યના સપનાં જોયાં.
હું ભાવનાશાળી હતી. સમાજની કાળી બાજુનો મને અનુભવ નહોતો. તમારી સાથે જીવન જોડાયું, બધાએ અને ખુદ તમે, તમારી કાળી બાજુથી મને ડરાવી, પણ હું તો જીવનની મારી જે સમજ હતી, એ જ ક્ષેત્રમાં તમને ખેંચી લઈ આવી. મહેનતનું ક્ષેત્ર. સારું કરીએ તો સારું થાય એવી શ્રદ્ધાનું ક્ષેત્ર. હું બહુ ચાલાક હોત તો તમે કદી મેડી તરફ પાછા ન વળ્યા હોત. પણ હું ભોળી અને નાદાન હતી, તેથી તમે તમારે માટે નહીં, તો કદાચ મારા ભોળપણની શરમે મેડી તરફ પાછા ફર્યા. છેલ્લા થોડા દિવસોથી આપણે બન્ને મેડીના પગથિયા સાથે સાથે ચડતાં અને ચંદાબા અવિશ્વાસથી જોઈ રહેતા. મારે માટે એ મેડી નહોતી, એ આપણું સાતમું આસમાન હતું. આ ખુશી ક્યાંક સરકી ન જાય એ માટે મારી મેડીનો દરવાજો મારે અંદરથી બંધ જ કરી દેવો હતો, પણ એ પહેલા માત્ર એક દિવસ, હા, માત્ર એક દિવસ, સ્વપ્નને હકીકતમાં પલટાવવા માટેનો સરંજામ એકઠો કરવા મારે ગામ જવું પડે એમ હતું.
પાછા આવીને જોયું તો તમે નહોતા.
તમે જેલમાં હતા. ડિસ્ટ્રીક્ટ કોર્ટમાં કેસ ચાલી રહ્યો હતો.
*
“સુરમ્યા, લાઈટ બંધ કરીને સૂઈ જા તો!” મમ્મીની બૂમ સંભળાઈ. મારા ઘરમાં મને ઉદ્દેશીને બૂમ પાડવામાં આવે તો ઘણીવાર એ બૂમ ઈનડાયરેક્ટલી પપ્પા માટે પણ હોય છે. એટલે મેં અડધી આજ્ઞાનું પાલન કર્યું. રૂમ લાઈટ બંધ કરી પણ રિડીંગ લાઈટ ચાલુ કરી. આગળ વાંચતા પહેલા મેં વિચાર્યું, મેં વાંચેલા ચાર પાનાને કારણે વાચક તરીકે હું કશું એવું જાણું છું, જેની મુખ્ય પાત્ર લાવણ્યાને હજી સુધી ખબર જ નથી! લાવણ્યાની ડાયરી આગળ વાંચતાં વાંચતાં મારા મનમાં સહદેવની જેમ અતિજ્ઞાનનું અભિમાન અને અતિજ્ઞાનનો અભિશાપ વારફરતી ઉધમ મચાવતાં રહ્યા.
ક્રમશ:
