બાર્બરીક: એક અજોડ યોદ્ધા
દ્વાપરયુગના વિશાળ રણક્ષેત્રમાં, જ્યાં ધર્મ અને અધર્મની મહાકાય ટક્કરની ગુંજ ગગડતી હતી, ત્યાં એક એવા યોદ્ધાનો ઉદય થયો જેની વીરતા આકાશને પણ નમન કરાવે તેવી હતી. તે હતા બાર્બરીક, પાંડવોના વીર ભીમના પૌત્ર અને ઘટોત્કચના પુત્ર, જેમના રક્તમાં રાક્ષસી શક્તિ અને પાંડવીય શૌર્યનું દિવ્ય સંયોજન રમતું હતું. બાર્બરીકનો જન્મ એક એવા નક્ષત્ર હેઠળ થયો હતો, જે દેવતાઓની નજરે ચડી ગયો. તેમની માતા, નાગવંશી રાજકુમારી મૌરવી, અને દાદા ભીમના સંસ્કારોએ તેમના હૃદયમાં ધર્મ અને ન્યાયનો દીવો પ્રગટાવ્યો. બાળપણથી જ તેમની શારીરિક શક્તિ અને આધ્યાત્મિક શુદ્ધતા એવી હતી કે દેવલોકના દરવાજા પણ તેમના માટે ખુલી ગયા. ભગવાન શિવ, જેમની ભક્તિમાં બાર્બરીકે પોતાની જાતને સમર્પિત કરી દીધી, તેમની કઠોર તપસ્યાથી પ્રસન્ન થયા. શિવજીએ બાર્બરીક ને ત્રણ અચૂક બાણો નું વરદાન આપ્યું. એક બાણ જે શત્રુઓને ચિહ્નિત કરે, બીજું તેમનો સંહાર કરે, અને ત્રીજું યુદ્ધભૂમિને શાંતિના આલિંગનમાં લઈ આવે. આ બાણોની શક્તિ એટલી અપ્રતિમ હતી કે બાર્બરીક એકલા જ સમગ્ર યુદ્ધનો અંત લાવી શકે તેમ હતા, જેમની ગુંજ આકાશથી પાતાળ સુધી પહોંચે.
જ્યારે મહાભારતનું મહાયુદ્ધ નજીક આવ્યું, ત્યારે બાર્બરીકનું હૃદય ધર્મના રક્ષણ માટે ધબક્યું. તેમણે એક અનોખું સોગંદ લીધા કે તેઓ હંમેશા નબળી બાજુની તરફથી લડશે, જેથી યુદ્ધમાં સંતુલન જળવાઈ રહે. આ વચન ધર્મની રક્ષા માટે હતું, પરંતુ તેમની અજેય શક્તિને કારણે તે યુદ્ધના સ્વરૂપને જ બદલી નાખે તેવું હતું. પોતાના દિવ્ય ઘોડા પર સવાર, ત્રણ બાણોની શક્તિ સાથે, બાર્બરીક કુરુક્ષેત્રની રણભૂમિ તરફ રવાના થયા. તેમની આ યાત્રા એક એવા તોફાનની જેમ હતી, જે આખા યુદ્ધને લીલુંછમ કરી શકે. પરંતુ શ્રીકૃષ્ણ, જે ધર્મના સૂત્રધાર અને યુગના સર્જક હતા, તેમણે બાર્બરીકની આ શક્તિનું મહત્વ સમજી લીધું. તેમણે જાણ્યું કે જો બાર્બરીક યુદ્ધમાં પ્રવેશ્યા, તો તેમના બાણો આખા કુરુક્ષેત્રને એક દિવસમાં શાંત કરી દેશે, અને ધર્મની સ્થાપનાનો હેતુ ખોરવાઈ જશે. આથી, કૃષ્ણજી એ એક બ્રાહ્મણનું રૂપ ધારણ કરીને બાર્બરીકને રોક્યા. તેમણે એક પીપળાના વૃક્ષના પાંદડાઓને એક જ બાણથી વીંધવાની પડકાર આપી. બાર્બરીકે આ પડકાર સ્વીકાર્યો, અને જ્યારે તેમનું બાણ આખા ઝાડના પાંદડાઓને વીંધીને કૃષ્ણના પગ નીચે છુપાયેલા એક પાંદડા પાસે પહોંચ્યું, ત્યારે તે રોકાઈ ગયું, જાણે શ્રીકૃષ્ણનો આદર કરતું હોય. આ ઘટનાએ બાર્બરીકની શક્તિ અને નમ્રતા બંનેને પ્રગટ કરી.
શ્રીકૃષ્ણે બાર્બરીકને સમજાવ્યું કે તેમનું વચન યુદ્ધનું સંતુલન ખોરવી શકે છે. તેમની અજેય શક્તિ પાંડવો અને કૌરવો બંનેનો નાશ કરી શકે છે, જે ધર્મના હેતુને નષ્ટ કરી દેશે. આથી, કૃષ્ણજીએ બાર્બરીક પાસે એક અણધાર્યું દાન માંગ્યું અને તે હતું તેમનું માથું. બાર્બરીકે, જેમણે કૃષ્ણનું દિવ્ય સ્વરૂપ ઓળખી લીધું હતું, ભક્તિ ભાવે આ દાન આપવાનું સ્વીકાર્યું. પરંતુ તેમણે એક ઇચ્છા વ્યક્ત કરી તેઓ આખું મહાભારત યુદ્ધ પોતાની આંખોથી જોવા માંગતા હતા.શ્રીકૃષ્ણે આ ઇચ્છાને માન આપ્યું અને બાર્બરીક નું માથું કુરુક્ષેત્રની એક ટેકરી પર સ્થાપિત કર્યું. ત્યાંથી, બાર્બરીકે 18 દિવસના આ મહાયુદ્ધનું દરેક ક્ષણ નિહાળ્યું, શૌર્ય, ષડયંત્ર, અને શ્રીકૃષ્ણની દિવ્ય લીલાઓ. યુદ્ધના અંતે, જ્યારે કૃષ્ણજીએ પૂછ્યું કે આ જીતનું શ્રેય કોને આપવું, ત્યારે બાર્બરીકે નમ્રતાથી જવાબ આપ્યો: “હે નારાયણ, આ યુદ્ધ તમારા દ્વારા નિયંત્રિત હતું. તમારી ચાલો, તમારું બુદ્ધિચાતુર્ય, અને તમારી દિવ્ય યોજનાઓથી જ પાંડવોની જીત થઈ.” આ જવાબથી પ્રસન્ન થઈને શ્રીકૃષ્ણે બાર્બરીકને વરદાન આપ્યું: “કલિયુગમાં તું મારા નામે ‘શ્યામ’ તરીકે પૂજાશે, અને તારા ભક્તોની દરેક મનોકામના પૂરી થશે.” આમ, બાર્બરીકનું માથું રુપાવતી નદીમાં વિસર્જિત કરવામાં આવ્યું, જે કલિયુગની શરૂઆત સુધી ગુપ્ત રહ્યુ
કલિયુગના આરંભે, રાજસ્થાનના ખાટુ ગામમાં એક દિવ્ય ઘટના બની. રાજા રૂપસિંહ ચૌહાણને સ્વપ્નમાં આદેશ મળ્યો કે શ્યામ કુંડમાંથી એક પવિત્ર મૂર્તિ ઉપાડવી. જ્યારે તેમણે કુંડમાં ખોદકામ કર્યું, ત્યાં બાર્બરીકનું માથું પ્રગટ થયું, જે રુપાવતી નદી દ્વારા કુરુક્ષેત્રથી ખાટુ સુધી પહોંચ્યું હતું. આ મૂર્તિના દર્શનથી ચમત્કારો શરૂ થયા રોગીઓના દુઃખ દૂર થયા, ભક્તોની મનોકામનાઓ પૂર્ણ થઈ. 1027 ઈ.સ.માં, રૂપસિંહે આ મૂર્તિને સ્થાપિત કરીને ખાટુ શ્યામ મંદિરની નીંવ રાખી. આ મંદિર, જે આજે સફેદ માકરાના પથ્થરથી શોભતું રાજપૂતીય સ્થાપત્યનું અદ્ભુત ઉદાહરણ છે, બાર્બરીકના બલિદાન અને ભક્તિનું જીવંત પ્રતીક બની ગયું. સીકર જિલ્લામાં, જયપુરથી 80 કિલોમીટર દૂર આવેલું આ ધામ, નબળાઓ અને હારનારાઓનું આશ્રયસ્થાન બન્યું, જે બાર્બરીકના વચનનું પ્રતિબિંબ છે. શ્યામ કુંડમાં સ્નાન કરવાથી રોગોનું નિવારણ થાય છે, અને ફાગુન મહિનામાં યોજાતો મહામેળો લાખો ભક્તોને એકઠા કરે છે, જ્યાં નિશાન યાત્રા, આરતીઓ, અને ભજનોની ગુંજથી બાર્બરીકની વીરતા અને કૃષ્ણભક્તિની સુગંધ ચોમેર ફેલાય છે.
ખાટુ શ્યામ મંદિર આજે માત્ર એક ધાર્મિક સ્થળ નથી, પરંતુ એક એવું તીર્થ છે જે બાર્બરીકના અજોડ બલિદાનની ગાથા ગાય છે. તેમની મૂર્તિ, જે શ્યામ બાબાના રૂપમાં પૂજાય છે, ભક્તોને યાદ અપાવે છે કે સાચી શક્તિ શસ્ત્રોમાં નથી, પરંતુ નમ્રતા, ભક્તિ, અને ધર્મના માર્ગે ચાલવામાં છે. બાર્બરીકની આ વાર્તા, જે ખાટુ શ્યામ મંદિરના પવિત્ર પરિસરમાં જીવંત થાય છે, એક એવી મહાગાથા છે જે યુગોથી યુગો સુધી ભક્તોના હૃદયમાં ધર્મનો દીવો પ્રગટાવે છે.
