भीती ही मानवी आयुष्यातील नैसर्गिक आणि अत्यंत आवश्यक भावना आहे. कोणतीही नवी परिस्थिती किंवा अनुभव समोर आला की मनात हलकी धडधड होतेच. काही वेळा आपण घाबरतो, तर काही वेळा फक्त तणावाखाली येतो—पण या दोन्ही गोष्टी वेगळ्या आहेत. तणाव म्हणजे उत्साह आणि दडपणाचा संगम, तर भीती ही अनिश्चिततेमुळे निर्माण झालेली धास्ती आहे. अनेकदा आपण या दोन्ही गोष्टींचा गोंधळ करतो आणि स्वतःलाच त्रास देतो. नवी संधी समोर आली की घाबरून मागे हटण्याऐवजी तिला शिकण्याची संधी मानली, तर अनुभव अमूल्य ठरतो.
भीतीचे स्वरूप विविध असते. काही वेळा ती हलकी आणि सावध करणारी असते—धबधब्यावर चढताना, नदीत उडी मारताना, नवीन शहरात फिरताना किंवा सार्वजनिक ठिकाणी व्यक्त होताना. काही वेळा ही आपली क्षमता ओळखायला लावते—उदाहरणार्थ, नवीन प्रोजेक्ट हाताळताना, सार्वजनिक बोलताना, किंवा स्पर्धेत भाग घेताना. भीती कधी आपल्याला सावध करते, तर कधी प्रेरणा देते. शालेय किंवा कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांमध्ये, नवीन विषय शिकताना, इतरांपुढे प्रश्न विचारताना किंवा परीक्षा समोर असताना येणारी भीतीच त्यांना अधिक मेहनत करण्यास प्रवृत्त करते. कामकाजातील नव्या जबाबदाऱ्यांमध्ये, कार्यालयात प्रेझेंटेशन देताना किंवा टीमच्या नेतृत्वाच्या भूमिकेत येणारी भीतीही आपल्याला अधिक सक्षम बनवते.
भीतीला आपण अनेकदा अडथळा मानतो, पण ती आपल्याला संरक्षण देखील करते. उदा., पावसाळ्यात धबधब्यावर चढताना किंवा नदीत उडी मारताना हलकी भीती आपल्याला सावध करते आणि जीव वाचवते. ही भावना जर योग्य प्रकारे हाताळली गेली तर ती माणसाला धैर्य शिकवते आणि त्याला नवीन अनुभव स्वीकारण्यास तयार करते.
क्रीडा विश्वातही भीतीवर मात करण्याची उदाहरणे पाहायला मिळतात. आयपीएल २०२५ मध्ये आरसीबीने १८ वर्षांच्या प्रतीक्षेनंतर पहिली ट्रॉफी जिंकली, तर दक्षिण आफ्रिकेने २७ वर्षांच्या प्रयत्नांनंतर पहिल्यांदाच आयसीसी विजेतेपद मिळवलं. दोन्ही संघांचे कर्णधार तुलनेने अनुभवहीन होते, पण त्यांनी धैर्य, संयम आणि आत्मविश्वास दाखवून भीतीवर मात केली. भारत–इंग्लंड कसोटी मालिकेतही असंच चित्र दिसलं. मालिकेतील प्रत्येक कसोटी शेवटच्या दिवसापर्यंत रंगली आणि अखेर २–२ अशी बरोबरी साधली गेली. इंग्लंडचा जो रूट ५३७ धावांसह चमकला, तर भारताचा शुभमन गिल ७५४ धावांसह मालिकेचा तारा ठरला. मोहम्मद सिराज आणि जोश टंग यांनीही गोलंदाजीत छाप सोडली. विशेष म्हणजे दोन ज्येष्ठ खेळाडूंनी निवृत्ती घेतल्यानंतरही भारतीय तरुणांनी भीतीला वश न होता आत्मविश्वासाने खेळ केला. या उदाहरणांतून स्पष्ट होते की भीतीला समजून घेतल्यावरच माणूस आपली खरी क्षमता ओळखतो.
भीतीवर मात करण्यासाठी काही सोपे पण प्रभावी उपाय आहेत. तयारी ही महत्त्वाची आहे—अभ्यास, सराव, पूर्वतयारी किंवा मानसिक तयारी करून आपण भीतीला नियंत्रित करू शकतो. सकारात्मक विचार आणि स्वतःवर विश्वास ठेवणं ही दुसरी महत्त्वाची गोष्ट आहे. छोटे टप्पे गाठत पुढे जाणं, अनुभवातून शिकणं आणि चुका सुधारत पुढे चालणं—ही प्रक्रिया भीतीला प्रेरणेत बदलते. दैनंदिन जीवनात छोटे निर्णय घेणे, नवीन गोष्टी हाताळणे, मित्र-परिवाराशी चर्चा करून मानसिक तयारी करणे, हे सर्व भीतीवर मात करण्यासाठी उपयुक्त ठरते.दैनंदिन जीवनात देखील भीती आपल्या प्रत्येक निर्णयावर परिणाम करते. नवीन नोकरी घेणे, नवीन मित्र बनवणे, सार्वजनिक कार्यक्रमात सहभागी होणे, किंवा एखाद्या मोठ्या उत्तरदायित्वाची जबाबदारी स्वीकारणे—ही सर्व परिस्थिती भीती निर्माण करतात. पण योग्य तयारी, आत्मविश्वास, संयम आणि चिकाटी यांच्या जोरावर हीच भीती प्रेरणेत बदलते आणि माणूस पुढच्या पातळीवर पोहोचतो.
शेवटी इतकंच—भीतीवर मात करणं म्हणजे ती नाहीशी करणं नव्हे. भीती कायम राहते, पण तिला समजून घेऊन तिच्यासोबत पुढे जाणं हेच खरं धैर्य आहे. भीतीला अडथळा न मानता प्रेरणेत रूपांतरित केलं, तर प्रत्येक नवं आव्हान आपल्याला अधिक सक्षम करतं. भीतीला शत्रू न समजता सोबती मानल्यास विजय आपोआप आपल्या पावलांशी जोडला जातो. जीवनात भीतीसोबत योग्य नातं ठेवणं म्हणजे स्वतःच्या क्षमतेला ओळखणं, धैर्याने निर्णय घेणं आणि प्रत्येक दिवशी पुढे जाण्याची तयारी करणं होय. भीती आपल्याला फक्त थांबवण्यासाठी नाही, तर प्रगतीसाठी मार्गदर्शक ठरते.
— सुधांशू संजय बारस्कर
