કાગડો અને ગામની ભ્રાંતિ
એક નાનકડા ગામમાં એક કાગડો રહેતો હતો. કાળો, કર્કશ અવાજ ધરાવતો, બિલકુલ સામાન્ય કાગડો. એમાં ખાસ એવું કંઈ નહોતું. પરંતુ લોકોની એક અજાણી આદત હોય છે – તેઓ ક્યારેક સામાન્યને અસામાન્ય બનાવી મૂકે છે, અને ભ્રમને એટલો મોટો આકાર આપે છે કે સત્ય પાછળ રહી જાય.
ગામના લોકો વારંવાર કાગડાને જુદી જુદી ઉપાધિઓ આપતા. ક્યારેક કહેતા – “અરે આ તો રાજા છે, સૌ કાગડાઓનો શિરમોર!” ક્યારેક મજાકમાં એને કવિ કહી દેતા, “આના ચિંચાટમાં પણ કાવ્યનો સંગીત છુપાયેલો છે.” અને ક્યારેક તો એવું પણ બોલી નાખતા કે “આ કાગડો તો ગાયક છે, કોયલને પણ હરાવી દે એવો.”
શરૂઆતમાં કાગડાને આ બધું મજાક જેવું લાગતું. પરંતુ જેમ જેમ લોકો એની વધાવી વધાવીને વાતો કરવા લાગ્યા, તેમ તેમ એના મનમાં ગર્વ ઉગવા માંડ્યો. વિચારતો – “હા, હું સામાન્ય નથી, હું તો ખાસ છું. લોકોનો પ્રેમ, પ્રશંસા – આ બધું ખાલી ખાલી નથી. જરૂર મારી અંદર કંઈ તો વિશેષતા છે.”
એક દિવસ ગામના કેટલાક લોકો ભેગા થઈ કાગડાને કહ્યું –
“તું તો કોયલ જેટલો મધુર અવાજ ધરાવે છે. જો તું ગાવા માંડશે તો આખું ગામ તારી સુરીલી ધૂનથી ગુંજી ઊઠશે.”
કાગડાએ આ વાત હૃદયપૂર્વક માની લીધી. એને લાગ્યું કે લોકો સચ્ચાઈ કહી રહ્યા છે. બસ, એ દિવસે કાગડાએ પોતાના કર્કશ અવાજમાં જોર જોરથી ચીસો પાડવા માંડ્યા. એને પોતે લાગતું કે એ સંગીત ગાઈ રહ્યો છે, આકાશમાં એની તાન તરંગો પાથરી રહી છે. એ ગર્વથી ભરાઈ ગયો. “હું મહાન ગાયક છું. દુનિયા મારી અવાજ સાંભળવા આતુર છે,” એમ વિચારતો.
પરંતુ હકીકત બિલકુલ જુદી હતી. એના કટોકટીભરેલા કર્કશ અવાજે લોકોના કાન દુખવા માંડ્યા. બાળકો ડરીને ઘરમા ભાગી ગયા. વડીલો કાન દાબી બેઠા. ગામવાસીઓ એકબીજાને જોતા, જાણે કહેતા હોય – “આ તો સહન નથી થતું.”
પરંતુ મોઢે કોઈએ કશું કહ્યું નહીં. કારણ કે આ જ કાગડો તો એ હતો, જેને તેઓએ પોતે જ ફૂલાવીને માથા પર ચડાવ્યો હતો. જો હવે એને કહેશે કે – “તારો અવાજ ખરાબ છે,” તો પોતાનો જ મજાક બને. એટલા માટે સૌ ચૂપ રહીને એની ચીસો સહન કરતા રહ્યા.
દિવસો વીતી ગયા. કાગડો દરરોજ સવારે ઝાડની ડાળ પર બેસીને પોતાની "ગાયકી" શરૂ કરતો. એને વિશ્વાસ હતો કે લોકો એની પ્રશંસા કરી રહ્યા છે, એને સાંભળીને ખુશ થઈ રહ્યા છે. પરંતુ વાસ્તવમાં તો લોકો અંદરથી કંટાળેલા હતા. એના કર્કશ સ્વરે ગામનું સૌંદર્ય, શાંતિ અને આનંદ બધું તોડી નાખ્યું હતું.
લોકોએ એકબીજામાં ગુસ્સો વ્યક્ત કર્યો – “આવું શું કરી નાખ્યું આપણે? એક સામાન્ય કાગડાને ગાયક બનાવી દીધો, હવે એની ચીલાચાલીને ભોગવવી પડે છે.” પરંતુ કોઈ હિંમત કરી બોલી શક્યું નહીં. તેઓ જાણતા હતા કે આ ખોટો ભ્રમ તો તેમના પોતાના બનાવેલો હતો.
કાગડો, પોતાની ભ્રાંતિમાં ગરકાવ, ચીસો પાડતો જ રહ્યો. એને લાગતું હતું કે એ સ્વર છે, સંગીત છે. એ સમજતો જ નહોતો કે એની કર્કશતા ગામ માટે દુઃખદાઇ બની ગઈ છે. લોકો મૌન રહીને એ સહન કરતા રહ્યા.
આ વાર્તા આપણને એક મોટો પાઠ આપે છે – અતિશય પ્રશંસા અને ખોટો ગૌરવ ક્યારેક વ્યક્તિને ભ્રમમાં મૂકી દે છે. સત્ય સ્વરૂપ ભલે કેટલું જ સાદું કે કર્કશ હોય, જો એને ફૂલાવીને “અસામાન્ય” બનાવી દેવામાં આવે તો અંતે નુકસાન સૌનું થાય છે. કાગડો ક્યારેય કોયલ બની શકતો નથી – એ પોતાનો સ્વર બદલી શકતો નથી. પરંતુ લોકોના ખોટા વખાણે એને પોતાના વિશે ખોટો ભ્રમ પકડી લીધો.
અને અંતે, ભ્રમના ભાર નીચે ગામની શાંતિ દટાઈ ગઈ, લોકો મૌન થઈ ગયા અને કાગડો પોતાની ચીલાચાલીમાં જ ગર્વ અનુભવીને ઝૂમી રહ્યો.
