બા મેં તો બાગમાં બાંધી નિશાળ
કનુ મનુ જનુ છનુ આવ્યા’તા ભણવા
ત્યાં ચકલીઓ ભણવાને આવે છે ચાર
બા મેં તો બાગમાં બાંધી નિશાળ.......
એક સમય એવો હતો કે જ્યારે વહેલી સવારે થતી ત્યારે ચકલીઓના મધુર કિલકિલાટ સાંભળવા મળતો હતો. ગોળાકાર માથા અને ઘેરા બદામી પટ્ટાવાળી પાંખોવાળું પક્ષી દરેકનું પ્રિય છે.
2010માં પક્ષી સંરક્ષણ સંસ્થા "નેચર ફોર એવર" દ્વારા વિશ્વ ચકલી દિવસની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. તેનો ઉદ્દેશ ઘટતી જતી ચકલીઓની વસ્તી વિશે જાગૃતિ લાવવાનો હતો. આ કાર્યક્રમ 50 થી વધુ દેશોમાં ફેલાયો છે. તેનો ધ્યેય ચકલી ઓનું રક્ષણ કરવાનું અને તેમના પતનને રોકવાનું છે. 2012માં, ઘરની ચકલી દિલ્હીની રાજ્ય પક્ષી બની હતી. ત્યારથી આ ઘટનાએ વિશ્વનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે.
માનવ વસાહતોમાં ટોળાઓમાં રહે છે. અમુક પરિસ્થિતિમાં તેઓ પાણીમાં ઝડપી તરી શકે છે. ચકલી સ્વભાવે સુરક્ષાત્મક હોય છે અને પોતાનો માળો બનાવે છે. નર ચકલી તેમની માદા ચકલીને આકર્ષવા માટે માળો બાંધે છે. ઘરની ચકલી શહેરી અથવા ગ્રામીણ વાતાવરણમાં રહી શકે છે કારણ કે તેઓ માનવ વસવાટો સાથે સંકળાયેલી હોય છે. તેઓ જંગલો, રણ અને ઘાસના મેદાનો સુધી મર્યાદિત હોતી નથી પરંતુ વિવિધ આવાસ અને આબોહવામાં વ્યાપકપણે રહે છે. ચકલીની સરેરાશ ઉંમર 4 થી 5 વર્ષની હોય છે.ઓની ઉજવણી કરે છે અને તેમને બચાવવાનું કામ કરે છે.
ચકલીઓ નાના પરંતુ નોંધપાત્ર પક્ષીઓ છે. જે ઇકોલોજીકલ સંતુલન જાળવવામાં આવશ્યક ભૂમિકા ભજવે છે. તેઓ વિવિધ જીવાતોને ખાઈને જંતુઓની વસ્તીને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. તદુપરાંત, પરાગનયન અને બીજના વિસ્તરણમાં ચકલીઓ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. તેમની હાજરી જૈવવિવિધતામાં વધારો કરે છે, જે તેમને ગ્રામીણ અને શહેરી એમ બંને પ્રકારની ઇકોસિસ્ટમના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્ત્વપૂર્ણ બનાવે છે.
ભારતમાં, ચકલીઓ માત્ર પક્ષીઓ જ નથી, પરંતુ તે સહિયારા ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિનું પ્રતીક છે. હિન્દીમાં "ગોરૈયા", તમિલમાં "કુરુવી" અને ઉર્દૂમાં "ચિર્યા" જેવા વિવિધ નામોથી જાણીતી ચકલીઓ પેઢીઓથી દૈનિક જીવનનો એક ભાગ રહી છે. તેઓ તેમના ખુશખુશાલ ગીતોથી હવાને ભરી દેતા હતા, ખાસ કરીને ગામડાઓમાં, ઘણા લોકો માટે યાદોનું સર્જન કરતા હતા.
તેમનું મહત્વ હોવા છતાં, ચકલીઓ ભયજનક દરે અદૃશ્ય થઈ રહી છે. આ ઘટાડામાં અનેક પરિબળો ફાળો આપે છે. જેના પર ચકલીઓ ખોરાકનો આધાર રાખે છે. શહેરીકરણે તેમની કુદરતી માળાની જગ્યાઓ પણ છીનવી લીધી છે. આધુનિક ઇમારતોમાં ચકલીઓને માળો બાંધવા માટે જરૂરી જગ્યાઓનો અભાવ છે, જે તેમના બચ્ચાને ઉછેરવા માટેના સ્થળોને ઘટાડે છે.
તદુપરાંત, કૃષિમાં જંતુનાશકોના ઉપયોગથી જંતુઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે, જેણે ચકલીઓના ખોરાકના પુરવઠાને વધુ અસર કરી છે. કાગડાઓ અને બિલાડીઓની વધતી જતી હાજરી, સાથે સાથે લીલી જગ્યાઓના અભાવે સમસ્યામાં વધારો કર્યો છે. આ પરિબળો, જીવનશૈલીમાં ફેરફારની સાથે સાથે ચકલીઓને ખીલવવાનું મુશ્કેલ બનાવ્યું છે.
વર્ષ 2025 માં વિશ્વ ચકલી દિવસની થીમ “કુદરતના નાના સંદેશવાહકોને શ્રદ્ધાંજલિ” છે. આ થીમ સાર્વત્રિક સંતુલન જાળવવામાં ચકલીઓની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. દર વર્ષે વિશ્વ ચકલી દિવસ આપણને નાના પક્ષીઓના સંરક્ષણ વિશે જાગૃત કરે છે, જે આપણા પર્યાવરણ અને જીવન માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ચકી બેન ચકી બેન
મારી સાથે રમવા આવશો કે
નહીં આવશો કે નહીં ......
ચકલીઓ માટે શહેરોમાં ઘરોની રચના બદલાઈ ગઈ છે. જેના કારણે તેમને માળો બનાવવા માટે જગ્યા મળી શકતી નથી.જો તમારા ઘરની ટેરેસ કે બાલ્કનીમાં પક્ષીઓ આવતા-જતા હોય તો તેમના માટે વાસણમાં ખોરાક અને પાણી અવશ્ય રાખવું. જેનાથી પક્ષીઓને સમયસર ખોરાક મળશે પરંતુ ધ્યાન રાખો કે સમયાંતરે પાણી બદલતા રહો અને ઉનાળામાં પાણીના વાસણને ખાલી ન રાખો અને શક્ય હોય તો માટીનું વાસણનું ઉપયોગ કરવું.
