Mઅઠવાડિયા પછી, દાદાને મળવા જવાનું નક્કી થયું. અમે પહોંચ્યા એટલે કાનનબેને એ જ હસતા ચહેરે અમને આવકાર્યા. અમને બહાર બેસાડી તેઓ દાદાને કહેવા ગયા.
હું અંદર ગઈ. મમ્મી અને પારૂલ આન્ટી કાનનબેન સાથે બહાર બેઠા. દાદા સાથે મારી દૃષ્ટિ મળી કે ફરી એ જ અનુભવ. એ જ ઠંડક, એ જ તૃપ્તિ. આને કોઈ જાદુગરી કહેવી કે શું કહેવું! મને સમજ નહોતી પડતી. હા, આશ્ચર્યની પ્રતિમા જ યોગ્ય જણાતું હતું.
અંદર જઈને મેં દાદાના ચરણ સ્પર્શ કર્યા.
‘કેમ છે સંયુક્તા? સારું લાગે છે?’
‘હા દાદા. તમારી સમજણ મને થોડી થોડી હિંમત આપે છે. પણ હજુ મારું મન પૂર્ણપણે સમાધાન નથી પામતું. અંદર ઘણી ગડમથલ ચાલે છે, જે મને હેરાન હેરાન કરી નાખે છે. મારો શ્વાસ રૂંધાઈ જાય છે.’
હું કંઈ આગળ બોલવા જાઉ ત્યાં તો એક છોકરી રડતી રડતી અંદર આવી. કાનનબેન જે રીતે એની પાછળ આવ્યા એ જોઈને એવું લાગ્યું કે એ છોકરી કાનનબેનને હડસેલીને દાદા પાસે આવી ગઈ હોય. દેખાવે સુંદર યંગ, લગભગ ત્રેવીસ-ચોવીસ વર્ષની હશે. દાદાના પગમાં પડી એ ધ્રૂસકે ને ધ્રૂસકે રડી પડી.
‘દાદા, આવી સ્વાર્થી અને દગાખોર દુનિયામાં હવે હું જીવી શકું એમ નથી. અને કોઈ મને મરવા પણ નથી દેતું.’
દાદાએ નિરુત્તર રહી એને બોલવા દીધી.
‘બધું જ તો છે મારી પાસે. ડિગ્રી, દેખાવ, પૈસો... બધું જ. ફક્ત એક કેન્સર શું થયું, અંકિતે મારી સાથે લગ્ન કરવાની ના પાડી દીધી. આ કેન્સર તો ક્યોરેબલ છે તો પણ. ખરેખર, આ દુનિયામાં બધા લોકો બહુ ખરાબ છે.’ એ નોન-સ્ટોપ બોલ્યે જતી હતી.
‘પાર્થી, આ દુનિયામાં કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ નથી હોતી. આપણા કર્મો ખરાબ હોય છે. પુણ્યનો ઉદય હોય ત્યારે બધું સારું કહેનારા ભેગા થાય અને પાપનો ઉદય થાય ત્યારે એ જ વ્યક્તિઓ આપણને તરછોડે. આમાં જોઈએ તો પુણ્ય ને પાપ આપણું જ છે. વ્યક્તિઓ તો નિમિત્ત બની જાય છે.’
દાદાના આ વાક્યે મારા અંતરપટમાં પણ ઝંઝાવાત જગાડ્યો. મારા જીવનના દુ:ખ, વચ્ચે ક્ષણિક સુખ અને ફરી પાછા દુઃખની શૃંખલા મારા સ્મૃતિપટ પર છવાઈ ગઈ.
‘શું ખરેખર કોઈ વ્યક્તિ ખરાબ નથી હોતી? આપણને દુઃખ આપનાર કોઈનો વાંક નથી?’ મારી અંદર એક ઝબકારો થયો.
‘હું શું કરું દાદા? મને કંઈ સમજાતું નથી.’ પાર્થી વિવશતાથી બોલ્યે જતી હતી.
‘આપણા કર્મો આપણે પૂરા નહીં કરીએ તો એ કરજ આપણે માથે ઊભું રહેશે. પાછળથી પણ એ પૂરું તો કરવું જ પડશે. કુદરત કંઈ કોઈને છોડે નહીં, પાર્થી.’
‘દાદા, મને બહુ ભારે પડે છે. મારે મરી જવું છે.’
‘એમ કંઈ આપઘાત ન કરાય. એનાથી કર્મ પૂરું નથી થતું. કરજ ચૂકવ્યા વગર જઈએ એટલે એને ચૂકવવા ફરી મનુષ્ય થઈને આવવું પડે અને વ્યાજ સાથે ચૂકવવું પડે. સાત અવતાર આપઘાત કરીને મરવું પડે. માટે સોલ્વ કરવું. નહીં તો દુઃખ ઘટવાને બદલે વધશે ઊલટું.’
‘હું અંકિતને માફ નહીં કરી શકું. હું એમ માનતી હતી કે એ મને બહુ પ્રેમ કરે છે. પણ બધું ફક્ત દેખાડો જ હતો.’ એના રડવામાં ગુસ્સો ભળ્યો.
‘પ્રેમ? આ બે હાથવાળા આપણને શું પ્રેમ આપી શકશે, પાર્થી? ઊલટું આપણે જગતને પ્રેમ આપીશું. પણ ક્યારે? વીતરાગ થઈશું ત્યારે. વીતરાગ એટલે કોઈના માટે દ્વેષ નહીં ને કોઈના માટે રાગેય નહીં. બધા માટે એકસરખો પ્રેમ. જેવો દાદાનો છે એવો. તું દાદાનો પ્રેમ જુએ છે ને?’ દાદાના અવાજમાં ભારોભાર પ્રેમ નીતરતો હતો.
આ સાંભળી પાર્થી શાંત પડી અને હું તો ઠરી જ ગઈ.
‘આ બે હાથવાળા આપણને શું પ્રેમ આપી શકશે?’ દાદાનું એક-એક વાક્ય મારા હૃદયમાં કોતરાઈ રહ્યું હતું.
‘બધા માટે એકસરખો પ્રેમ. જેવો દાદાનો છે એવો. તું દાદાનો પ્રેમ જુએ છે ને?’ મને એવું લાગતું હતું કે દાદા પાર્થીને નહીં પણ મને જ કહી રહ્યા છે. હું દાદાનો પ્રેમ ફક્ત જોઈ જ નહોતી રહી, અનુભવી પણ રહી હતી, ત્યાં જ બેઠા બેઠા.
દાદાએ પાર્થીને ખૂબ પ્રેમથી સમજાવી અને આપઘાતના વિચારમાંથી પાછી વાળી. એની સાથે સાથે મારું મન પણ કાયમ માટે આપઘાત ન કરવાના નિર્ણય પર આવી ગયું.
પાર્થી દાદાને પગે લાગી રૂમમાંથી બહાર નીકળી ગઈ. એ ગઈ એટલે દાદાએ મારી સામું જોયું.
‘જે દેખાવ માટે પાર્થીને અભિમાન હતું, એ એનું કેન્સર મટાડી શક્યું નહીં કે એની સગાઈ પણ ટકાવી શક્યું નહીં.’
હું શું બોલું?
‘તારી સાથે આટલું ખરાબ તો નથી થયું ને?’
‘ના.’ મેં માથું હલાવીને કહ્યું.
‘એટલે હંમેશાં દૃષ્ટિ આપણાથી નીચેવાળા તરફ રાખવી. તો આપણે સુખી રહીએ. ઉપરવાળાને જો જો કરીએ તો દુઃખ મટે જ નહીં.’
‘તમારી વાત સાવ સાચી છે, દાદા. છતાં મને મન પર ભાર રહે છે કે મારા વાળ નથી.’
‘વાળ જ નથી ને. બાકી તો બધું સલામત છે ને. એક વાત કહે. તારી પાસે હાર્ટ છે, કીડની છે, આંખો છે એ બધું તું કોઈને લાખો રૂપિયામાં આપી દે ખરી? સામે તને વાળ મળતા હોય તો આપે ખરી?’
‘એ તો કેવી રીતે અપાય?’
‘દુનિયામાં કેટલાય લોકો પાસે એ નથી. આપણી પાસે શરીરની એ બધી સંપત્તિ તો સલામત છે ને? કુદરતનો કેટલો મોટો ઉપકાર છે આપણા પર?’ દાદાની સમજ સીધેસીધી મારા હૃદયમાં ઊતરી રહી હતી.
‘હંમેશાં જે મળ્યું છે એનો ઉપકાર માની એના આનંદમાં રહેવાનું. નથી એની ચિંતા નહીં કરવાની. સમજાય છે?’
‘હા.’
‘પણ દાદા, આ તો તમે સમજો છો. લોકો તો નથી સમજતા ને? લોકો મને એવી દૃષ્ટિથી નથી જોતા ને.’
‘લોક તો રૂપાળું જ ખોળે. આ કેરી લેવા જાય છે ને, તે બહારથી રૂપાળી જોઈને લઈ આવે. પછી ઘરે આવીને ખાટી નીકળે ને પસ્તાય એના જેવું છે. ભગવાન કૃષ્ણને શામળાજી કહીને હરખાય અને કોઈ છોકરી કાળી હોય તો એની ટીકા કરે. આવા લોકોના ક્યાં ઠેકાણા જ છે!’
આ વાત પર દાદાની એક્શન જોતા મને હસવું આવી ગયું.
‘સંજોગોને જોવાની દૃષ્ટિ ફરી જશે, પછી એ જ સંજોગ તને દુઃખ નહીં આપી શકે. સમજાય છે?’
‘થોડું થોડું.’
‘એક વાત યાદ રાખજે, આ કાળમાં રૂપ હોતા જ નથી. રૂપ તો ભગવાન હાજર હતા એ કાળમાં હતા. એ બધી પદ્મિની સ્ત્રીઓ કહેવાતી. એ હોય એના કેટલા માઈલ સુધી એની સુગંધી આવે એવી હતી એ સ્ત્રીઓ. અને અત્યારની સ્ત્રીઓ! બાજુમાં બેસવુંયે ન ગમે એવા તો લોકોના પરસેવા ગંધાતા હોય. સુગંધી લાવવા અત્તર છાંટવું પડે.’
દાદાની એક-એક વાતથી મારું અંતર સહમત થતું જતું હતું.
‘સારા ડ્રેસ પહેરવાથી, મેકઅપ કરવાથી, હેર સ્ટાઈલ કરવાથી રૂપ નથી ખીલતા. ખરું રૂપ નીખરે છે સત્સંગથી, સાચી સમજણથી, સારા સંગમાં આવવાથી. અને એનાથીયે આગળ, જેમ જેમ અહંકાર ઓગળે તેમ તેમ વ્યક્તિનું રૂપ અલૌકિક થતું જાય. અહંકાર રૂપને ખાઈ જાય, લોકોના પ્રેમને ખાઈ જાય, લોકોને દુઃખ આપી દે.’
હવે મને દાદાની વાતોમાં રસ પડવા લાગ્યો.
‘ભગવાન સંપૂર્ણ અહંકાર વગરના હોય માટે એમનું રૂપ દેવો કરતાય ઊંચામાં ઊંચું હોય. આ ચામડીનું રૂપ તો એક દિવસ ક્યાંય કથળી જશે. પણ જો અહંકાર ઓગળ્યો તો એ રૂપ અલૌકિક અને કાયમ રહે પછી.’
‘અહંકાર કેવી રીતે ઓછો થાય?’
‘આપણે કોઈને દુઃખ આપતા બંધ થઈએ ત્યારે. જેમ જેમ બીજાની ભૂલો કાઢતા બંધ થઈએ, સામાના દોષ જોતા બંધ થઈએ, તેમ તેમ ઊંધી બુદ્ધિ ઓછી થતી જાય. આમ, અહંકાર અને વિપરીત બુદ્ધિ ઓછા થાય તો આંતરિક રૂપ અને આંતરિક સ્વભાવ એટલો સુંદર થાય કે લોકોને આપણી હાજરી ગમે, આપણો સ્વભાવ ગમે, આપણી સાથે રહેવું ગમે.’
હવે મેં મુક્તતાથી સ્માઈલ આપી. મને એમની વાતો બિલકુલ અલગ જ લાગી. આવું કેમ કોઈ વિચારતું નહીં હોય?
‘હવે બોલ, તું કઈ બ્યૂટી પસંદ કરીશ?’
‘ઈનર બ્યૂટી’ મને પહેલીવાર એક નવા અભિગમથી કોઈએ જિંદગીની વાસ્તવિકતા સમજાવી હતી, ‘આ બધું સાંભળીને સારું લાગે છે. પણ જ્યારે વાસ્તવિક દુનિયાનો સામનો કરવો પડે છે, ત્યારે બહુ અઘરું લાગે છે.’
‘ના, વાસ્તવિક દુનિયાનો સામનો કરતી વખતે આ સમજને હાજર રાખવાથી ફાયદો થાય. તને બીજી એક વાત કહું.’
‘આ માણસ મરી જાય છે ત્યારે કોઈ એને સંઘરે છે? લોકો તરત સ્મશાનની તૈયારીઓ કરે. એવું કેમ કરતા હશે આપણા લોકો?’
‘સડી જાય એટલે.’
‘હા, આ શરીર સડી જાય, ગંધાય. માટે લોકો કહેશે, આ તો આપણને બીમાર પાડશે. માટે બાળી આવો ઝટ.’
‘હા, બરાબર.’
‘તો આ શરીર જે ક્યારેક રૂપાળું હતું, એ ઘરડું થાય ત્યારે કેવું વિચિત્ર થાય છે? સુંદર આંખો હોય પણ મોતિયો આવે તો કેવી લાગે? આ તો આત્માની હાજરી હોય ત્યાં સુધી જ એની કિંમત છે પછી તો ઝીરો વેલ્યૂ.’
‘હા, મારા નાનીને મેં જોયા હતા. આખું શરીર કંતાઈ ગયું હતું. મૃત્યુ પછી ચહેરો પણ બદલાઈ ગયો હતો.’
‘હા, એટલે સાચી કિંમત આત્માની છે. આત્મા એ જ પરમાત્મા છે. બાકી આ શરીરનું ખોખું તો ગમે ત્યારે ઉપાધિ કરાવે. એનો કોઈ ભરોસો નથી.’
‘દાદા, બીજી છોકરીઓ મારી આગળ વધારે રોફ મારે છે, ત્યારે મારે શું સમજવું?’
‘એ તો એના મનમાં એમ સમજે કે હું કંઈક છું એટલે મારે. એવી કેટલીય છોકરીઓના કેસ હું જાણું છું. જે એક જમાનામાં બહુ સક્સેસફુલ થયેલી અને પછી ડિપ્રેશનનો ભોગ બનીને ક્યાંય ખોવાઈ ગઈ છે. ત્યારે ક્યાં ગયો દેખાવ, સ્ટેટ્સ અને પૈસાના આધારે લીધેલું સુખ? કર્મોના ફળ તો બધાને ભોગવવા જ પડે છે.’
‘આ બધું સમજાય છે, દાદા. પણ હું કોઈને ફેસ કરી શકતી નથી એનું શું કરું?’
‘કેમ? શું ડર લાગે છે? લોકો મશ્કરી કરશે એનો?’
‘હા. બીજી છોકરીઓને માન મળે અને મને તિરસ્કાર. એ જોઈને મને ખૂબ જેલસી થાય છે.’
‘કોઈ વધારે દેખાવડી કે રૂપાળી છોકરી હોય તો લોકો એને કેમ વધારે માન આવે છે, એ ક્યારેય વિચાર્યું છે?’
‘એ સારી દેખાય છે એટલે બધાને ગમે છે. અને બધા સામે રોફ પણ મારી શકે છે એટલે.’
‘ના. આ જગતમાં લોકો ભૂખ્યા છે. કેટલાક પૈસાના, કેટલાક માનના અને મોટા ભાગના વાસનાના.’
‘વાસના!’ આ શબ્દ સાંભળતા જ મને ધ્રાસકો પડ્યો.
‘લોકોની દૃષ્ટિ આ કાળમાં ખૂબ વિકારી છે. સામો રૂપાળો હોય તો એને ભોગવી લે. છેવટે મનથી તો ભોગવી જ લે છે. માન આપીને ફસાવે અને પછી એનો ગેરલાભ ઉઠાવે. અને આ છોકરીઓ બિચારી મૂરખ બને છે. માન આપે એટલે એ મૂર્છિત થઈ જાય.’
આ સાંભળીને હું સાવ મૂંગી થઈ ગઈ.
‘લોકો પોતાની લાલચમાં બીજાને માન આપે છે. સામે કંઈ પણ ભોગવી લેવાની, ફાયદો લેવાની લાલચ હોય જ.’
‘તો આ બધી હિરોઈનો માટે પણ એવું જ હોય?’
‘તો બીજું શું હોય? છોકરીઓ સમજે કે અમે બધાને નચાવીએ છીએ. પણ આખરે પોતે જ મૂરખ બનીને છેતરાઈ જાય છે.’
છેલ્લી વાત સાંભળીને હું સ્તબ્ધ થઈ ગઈ અને ઊભી થઈને સીધી દાદાના પગમાં પડી ગઈ.
