***
ભૂત ભાષા’ને નથી વળગ્યું, ભૂત આપણા (માનવીના) દિમાગને વળગ્યું છે. ‘ભાષા’ ને ભલા ભૂત કેવી રીતે વળગે ? તે તો બિચારી સંપૂર્ણ પણે આપણા તાબામાં છે. જન્મ્યા ત્યારે કઈ ભાષા બોલતા હતાં ? એક જ ભાષા, ‘રડવાની’. જે દુનિયાની દરેક વ્યક્તિ સમજી શકે છે. કોઈ અંગ્રેજી, ફ્રેન્ચ, સ્પેનિશ કે હિન્દીમાં રડતું નથી. ગુજરાતીમાં તો નહીં જ ! જેમ મોટું થાય તેમ માતા અને પિતા બોલતા હોય તે ભાષા બાળકો શીખે છે. જેમ જન્મ આપનાર માતા કહેવાય છે, તેમ બોલવાની ભાષા “માતૃભાષા” કહીએ છીએ.
જો ભાષાનું વર્તમાન ભવ્ય તો ભવિષ્ય ઉજ્જવળ તેમાં શંકાને સ્થાન નથી. આ કાળા માથાનો માનવી ખોટી ખાંડ ખાય છે. શું સમજે છે પોતાની જાતને ? ભાષા પર પ્રભુત્વ તો બાજુ રહ્યું રોજ બરોજની ભાષામાં પણ મોટો ભમરડો! આપણે વાત કરી રહ્યા છીએ માતૃભાષા ગુજરાતીની. ‘બાવાના બે બગડ્યા’ની જેમ નથી પાકું ગુજરાતી આવડતું કે નથી અંગ્રેજી, બે જણા ભેગા થાય તો ભાષાની ખીચડી કરીને વાત ચાલુ કરે. ઉપરથી પોતાની જાતને આધુનિક ગણાવે !
ત્યાં પોતાની ભાષામાં ફાંફા પડ્યા હોય ત્યાં ‘બિચારી’ આપણી રાષ્ટ્રભાષા હિન્દી તો ધજીયા ઉડાવી જાણે !
હજુ ગઈ કાલની વાત છે. મારી મિત્ર ન્યૂયોર્કથી આવી હતી. મારા ઘરની સામે ઘણો સુંદર મોટો બગીચો છે. તેના ચાર ભાગ છે. ‘ટેનિસ’ રમવા માટે, કુતરા માટે , નાના બાળકો માટે તેમાં હિંચકા ને લસર પટ્ટી હોય અને અંતે મારા, તમારા જેવા ને ચાલવા માટેનો હિસ્સો. સામેથી આવતી મારી એક બગીચાની બહેનપણી મળી. બન્નેની ઓળખાણ કરાવી સાથે ચાલી રહ્યા હતાં.
‘ આ સુનિતા હમણાં થોડા વખત પહેલાં વડોદરાથી આવી છે’. ત્રણે જણા વચ્ચે વાત ચાલુ થઈ ગઈ. ઘડીમાં ગુજરાતી બોલે, ઘડીમાં અંગ્રેજી વચમાં મરાઠી પણ આવી જાય. મારી હાલત કાપો તો લોહી ન નીકળે જેવી થઈ ગઈ. કઈ ભાષામાં કેવી રીતે વાત ચાલુ રાખવી ?
મારી આદત પ્રમાણે જો ભારતીય નવા જુવાનિયા આવ્યા હોય તો, ગુજરાતી સાથે ગુજરાતીમાં અને ઉત્તર પ્રદેશના લોકો સાથે હિન્દીમાં વાત કરવાની મારી આદત છે. નવા નવા આવેલા ભારતીયોને તેથી આત્મિયતા લાગતી. અહીં તેમને ગમતું નથી. જો તેની સાથે આપણી ભાષામાં વાત કરીએ તો ખુશ થાય છે.
નવા આવેલા ને ન કોઈ ઓળખે. ન નોકરી કરી શકે કે ન ગાડી ચલાવે. તમે સમજી શકો કેટલાં ગુંગળાઈ મરે. માતા, પિતા, સાસરીવાળા સહુ ભારતમાં પતિ આખો દિવસ નોકરી પર હોય. ઘરનું બધું કામકાજ જાતે કરવાનું. જો નાનું બાળક હોય તો ૨૪ કલાક તેની પાછળ. આપણા દેશના જુવાનિયાઓને ભણતર અને આવડતને કારણે અમેરિકા આવવાનો મોકો મળે છે તે જેટલું સારું છે તેટલું જ તેમની પત્નીઓને અંહી એકલતા કોરી ખાય છે. તેમાં હિંદી ભાષા ન આવડે તો બે હિન્દુસ્તાની ભેગા થઈ અંગ્રેજીમાં જ વાત કરી શકે !
અમારા જમાનામાં ગુજરાતી એટલે પાકું ગુજરાતી બોલાય. જો વચ્ચે અંગ્રેજી શબ્દ ઘુસાડ્યો તો લોકોની આંખો ફરે. અમારા દવે સર અને જયા બહેન જોડણીના ખૂબ પાકા. પરીક્ષાના પેપર પર લાલા ચિતરડાં ચિતરી મૂકે. અંદર શું લખ્યું હતું એ શોધવું પડે.
આ પેલી ‘ઉંઝા જોડણી’, સારું થયું એ નવું “બખડજંતર” જોવા તેઓ જીવતા નથી ! હ્રસ્વ ઇ અને દીર્ઘ ઈ તે બન્ને વચ્ચેનો ભેદ ન જાણે તેને ઢાંકણીમાં પાણી લઈને ડૂબી મરવું એવું લાગે.એવા કડક છતાં જ્યારે નિબંધ લખ્યો હોય તો કહે છે, “તારો નિબંધ આખા વર્ગને વાંચી સંભળાવ”. ‘તું ગુજરાતીમાં નિબંધ સરસ લખે છે.
ભાષા સાથે ચેડાં પણ કહેવાતા વિદ્વાનો કોની પરવાનગીથી કરતા હશે ? હું તો સામાન્ય વ્યક્તિ છું. મારો અભિપ્રાય દર્શાવવાની સ્વતંત્રતા લીધી છે. કોઈનું અપમાન કરવાનો ઈરાદો નથી. પણ ભાષા સાથે જે છૂટછાટ આપવામાં આવી છે તે જરા પણ પસંદ નથી. એક વાત કહેવાની ઈચ્છા રોકી શકતી નથી. સત્ય કોઈ પણ સમયે, સ્થળે અને સંજોગોમાં સત્ય રહેવાનું. અસત્યનો આંચળો ક્યારે દગો દેશે તેનો કોઈને અંદાજ હોતો નથી !
આજે આ ઉંમરે પણ ગર્વ નો અહેસાસ થાય છે. ગૌરવભેર આપણી ગુજરાતી અને હિંદી ભાષા ભણતા. હિન્દીમાં તો પરિચય સુધીની પરીક્ષા આપી. કોવિદ વખતે ભણવાનું બહુ હતું તેથી ન આપી શકી. હા આજે ૨૧મી સદીમાં ઘણું બધું બદલાઈ ગયું.
સહુથી વધુ બદલાયું હોય તો “માનવીનું મન”. તેમાં પ્રવેશેલી વિકૃત વિચારસરણી અને પશ્ચિમનું આંધળું અનુકરણ આપણે કઈ દિશામાં જઈ રહ્યા છીએ, તેનું ભાન પણ નથી.
ભાષા એ દેશની કરોડરજ્જુ છે. જો તેમાં ખોડ ખાંપણ જણાશે તો ભાષા સાથે સંસ્કૃતિ પણ વિખરાઈ જશે. ખરું પૂછો તો અંગ્રેજો એ કરવામાં સફળ થયા છે. આપણા લોહીમાં ભારતીય ભાષા કમ ‘અંગ્રેજી’ વહેતી કરી ગયા. જે માનવ શરીરના ખૂણે ખૂણે ઝેર પ્રસરાવી ગઈ. આજે ૨૧મી સદીમાં જો જરાક પણ અંગ્રેજીની વિરૂદ્ધમાં બોલશો તો લોકો તમને પાગલખાનામાંથી છૂટી આવેલા માનશે. આપણી આધ્યાત્મિકતા ને પ્રચંડ ધક્કો અંગ્રેજી ભાષાએ પહોંચાડ્યો છે.
અધોગતિ એ માઝા મૂકી છે. આપણી ‘શ્રીમદ ભગવદ ગીતા’નું જ્ઞાન અંગ્રેજીમાં લોકોને વધારે ગમે છે. મૂર્ખાઈ તેની ચરમ સીમા પાર કરી ગઈ છે. ‘યોગ’ની વિદ્યા’ નું પ્રસરણ અંગ્રેજીમાં થઈ રહ્યું છે. તેના ઉચ્ચાર સાંભળીને મારા તમારા જેવાનું લોહી ખોળી ઉઠે છે.
‘વસુધૈવ કુટુંબકમ’ની દોડમાં કુટુંબ વિસરાઈ ગયું. કઈ ભાષામાં આપણે પારંગત છે. તે કળવું મુશ્કેલ છે. પારંગત ન હોઈએ તો કોઈ વાંધો નથી, કિંતુ ભાષાની ખિચડી કે પુલાવ ન બનાવીએ તો પણ ઘણું.
પ્રવિણા કડકિઆ
હ્યુસ્ટન
