પાદર
ભાગ 1 પાદરની પેલી પાર (પરોઢનું આછું અજવાળું)
લેખિકા
Mansi Desai
Desai Mansi
Shastri
હજી તો આકાશમાં શુક્રનો તારો ટમટમતો હતો અને સીમમાં ક્યાંક તેિત્તરનો અવાજ સંભળાતો હતો. ગામના પાદરે આવેલા ઘટાદાર વડલાની ડાળીઓ પર બેઠેલા પક્ષીઓએ હજી પાંખો ફફડાવવાની શરૂ કરી હતી. એવામાં ગામના ચોરા પાસેના મંદિરમાંથી ઝાલરનો રણકો સંભળાયો— ટણણણ... ટણણણ...
ગામ જાગી ગયું હતું.
પાદરનું દ્રશ્ય:
પાદરના કૂવા પર સ્ત્રીઓના બેડાનો રણકાર સંભળાવા લાગ્યો. માથે ઈંઢોણી અને એની ઉપર પિત્તળના ચકચકતા બેડા લઈને પનિહારીઓ નીકળી પડી હતી. કોઈના મોઢે પ્રભાતિયાં હતાં, તો કોઈ રાતની અધૂરી રહેલી વાતો પૂરી કરતી હતી. પાદરના એ જૂના કૂવાએ કેટલાય સુખ-દુઃખની વાતો પોતાની અંદર સમાવી રાખી હતી.
ખેડૂતનું પ્રસ્થાન:
ગામના મુખ્ય રસ્તેથી ખેડૂતોના ગાડાંનો 'ચૂં...ચાં...' અવાજ આવવા લાગ્યો. બળદોના ગળામાં બાંધેલી ઘૂઘરીઓનો અવાજ વાતાવરણમાં સંગીત રેલાવતો હતો. દેવાભાઈએ પોતાના ખભે હળ મૂક્યું, હાથમાં પરોણી લીધી અને બળદોને હાંકતા બોલ્યા, "હેંડો ભાઈ... હેંડો... આજે તો પૂર્વના ખેતરમાં વાવણીના વરત કરવાના છે!" દેવાભાઈની પત્ની રાધા, માથે ભાતું (રોટલા, ડુંગળી અને છાશ) લઈને પાછળ-પાછળ ચાલતી હતી. તેના પગના ઝાંઝરનો અવાજ પાદરની ધૂળમાં ભળી રહ્યો હતો.
વસ્તારની હલચલ:
પાદરે આવેલા ઓટલા પર ગામના વડીલો ભેગા થવા લાગ્યા હતા. કોઈના હાથમાં હુક્કો હતો, તો કોઈ માળા ફેરવતું હતું. અહીંથી જ ગામની પંચાયત શરૂ થતી અને અહીં જ આખા ગામના નસીબ લખાતા.
વાસ્તવિકતાનો વળાંક:
પણ આ સવાર જેટલી શાંત હતી, એટલી જ સંઘર્ષમય પણ હતી. પાદરના છેવાડે આવેલી એક નાની ઝૂંપડીમાં કાનજી આજે ચિંતામાં હતો. ઘરમાં અનાજનો છેલ્લો દાણો બચ્યો હતો અને સાવકારનું વ્યાજ ચૂકવવાનું બાકી હતું. પાદરનો એ વડલો કાનજીની લાચારીનો પણ સાક્ષી હતો અને દેવાભાઈની આશાનો પણ.
સૂરજ હવે માથા પર આવવા માંડ્યો હતો. પાદર પાછળ રહી ગયું હતું અને સામે દેખાતી હતી માઈલો સુધી ફેલાયેલી સીમ. ગામડાની આ ધરતી જે દેખાય છે એટલી નરમ નથી, એને ખેડવા માટે કાળજું અને લોખંડી હાથ જોઈએ.
ખેતરનું દ્રશ્ય:
દેવાભાઈના ખેતરમાં હળ ચાલતું હતું. બળદોના નાકમાંથી નીકળતો ગરમ શ્વાસ અને દેવાભાઈના કપાળેથી ટપકતો પરસેવો—બંને એકાકાર થઈ ગયા હતા. જમીન સખત હતી, પણ એને પોચી કર્યા વગર અનાજ પાકવાનું નહોતું. બપોરના બાર વાગ્યા એટલે શરીરમાંથી શક્તિ ઘટવા લાગી, પણ મનમાં એક જ આશા હતી: "જો આ વખતે સારો મોલ (પાક) ઉતરે, તો દીકરીના લગ્ન નિર્વિઘ્ને પતી જાય."
ભાતાની મીઠાશ:
દૂર શેઢા પર રહેલા લીમડાના ઝાડ નીચે રાધાએ ભાતું છોડ્યું. માટીના ઠીબમાં ડુંગળીનો દડો ફોડ્યો, બાજરાનો રોટલો અને તાજી વલોવેલી છાશ. દેવાભાઈએ હાથ-પગ ધોઈને લીમડાની છાયામાં બેસીને જે પહેલો કોળિયો લીધો, એમાં દુનિયાભરનું અમૃત હતું. "રાધા, આ છાશમાં આજે કંઈક અલગ જ મીઠાશ છે," દેવાભાઈએ હસીને કહ્યું. રાધાએ મલકાઈને જવાબ આપ્યો, "મહેનતનો સ્વાદ છે ગરાસિયા, બીજું શું હોય!"
વાસ્તવિક ચિત્ર (ગરીબીનો ઓછાયો):
બીજી તરફ, બાજુના જ ખેતરમાં મજૂરી કરતા કાનજીની હાલત અલગ હતી. તેની પાસે પોતાની જમીન નહોતી, તે બીજાના ખેતરમાં ભાડે કામ કરતો હતો. તેની પત્નીએ આજે ભાતામાં માત્ર મીઠું અને રોટલો જ આપ્યો હતો. કાનજી વિચારતો હતો કે સાંજ પડે મજૂરીના પૈસા મળે તો ઘરે જતી વખતે છોકરાઓ માટે થોડું ગોળ-તેલ લેતો જઉં. ગામડામાં એક જ સીમ છે, પણ દરેકનો સંઘર્ષ અલગ છે.
સમયનું ચક્ર:
બપોરની એ શાંતિમાં માત્ર પંખીઓનો કલરવ અને ક્યાંક દૂરથી આવતા ટ્રેક્ટરનો અવાજ સંભળાતો હતો. આરામનો એ અડધો કલાક પૂરો થયો અને ફરીથી 'હા... હા...' કરતા ખેડૂતો કામે વળગ્યા. આકાશમાં થોડા વાદળાં દેખાયા, ખેડૂતોની નજર આશાભરી થઈ ગઈ.
બપોર પછીના સમયે અચાનક વાતાવરણ પલટાયું. જે સૂરજ હમણાં સુધી ખેડૂતોના પરસેવાને સૂકવતો હતો, તે કાળાં ડબાંગ વાદળોની પાછળ છુપાઈ ગયો. સીમમાં પવનની લહેરખીઓ હવે તેજ થવા લાગી હતી. ખેતરમાં કામ કરતા દેવાભાઈએ આકાશ સામે જોયું, એમની આંખોમાં ચિંતાની લકીરો ઉભરી આવી.
કુદરતની રમત:
"રાધા! જલ્દી કર, બળદોને છોડ... આ મોસમ ઠીક નથી લાગતી," દેવાભાઈએ બૂમ પાડી. હજી તો ખેડૂતો પોતાના ઓજાર સંકેલે એ પહેલાં જ આકાશમાં વીજળીના કડાકા-ભડાકા શરૂ થયા. ગામડામાં જ્યારે કમોસમી વરસાદની આગાહી થાય, ત્યારે ખેડૂત માટે એ માત્ર વરસાદ નથી હોતો, પણ એના આખા વર્ષની મહેનત પર પડતો આફતનો કાળ હોય છે.
સીમમાં અફરાતફરી:
જોતજોતામાં મુશળધાર વરસાદ તૂટી પડ્યો. કાનજી, જે બાજુના ખેતરમાં મજૂરી કરતો હતો, તે દોડીને લીમડા નીચે ગયો. પણ વરસાદ એટલો જોરદાર હતો કે લીમડો પણ એને બચાવી શકે તેમ નહોતો. જે પાક હજી હમણાં જ વાવ્યો હતો, તે ધોવાઈ જવાની બીક હતી. કાનજીના મનમાં એક જ ફાળ પડી— "જો આ વરસાદમાં વાવણી ધોવાઈ ગઈ, તો સાવકારનું દેવું કેમ કરી ભરાશે?"
ગરીબીની વાસ્તવિકતા:
ખેતરમાં પાણી ભરાવા લાગ્યા હતા. દેવાભાઈ અને રાધા પલળતા-પલળતા બળદોને હાંકીને ગામ તરફ ભાગ્યા. રસ્તામાં પાદર પાસે આવતા જ જોયું કે પાદરની નદીમાં પૂર જેવી સ્થિતિ હતી. ગામડામાં વરસાદ રોમાંચ લઈને નથી આવતો, ઘણીવાર રોટલો છીનવી લેવાની ધમકી લઈને આવે છે.
સાંજ પડતા સુધીમાં વરસાદ તો રોકાયો, પણ આખું ગામ શાંત થઈ ગયું હતું. લોકો પોતપોતાના ઘરની પરસાળમાં બેસીને આકાશ સામે તાકી રહ્યા હતા. કાનજીની ઝૂંપડીમાં પાણી ભરાઈ ગયું હતું. તેની પત્ની ચૂલો સળગાવવાની મથામણ કરતી હતી, પણ બળતણ ભીનું થઈ ગયું હતું. આજે રાત્રે ફરી એ પરિવારને ભૂખ્યા પેટે સુવાનો વારો આવ્યો હતો
#ગામડું #ગામ #પાદર #અનેરી #ટૂંકીવાર્તા
#વાર્તા #ગુજરાતીસાહિત્ય
#માનસીદેસાઈશાસ્ત્રીનીવાર્તાઓ
#MansiDesaiShastriNiVarta0
#ગુજરાતીભાષા
#Booklover
#Storylover
