શરદ પૂનમ
વર્ષની છ ઋતુઓમાં સર્વશ્રેષ્ઠ નીતર્યા સૌંદર્યની શરદઋતુ ગણાય છે. નવરાત્રિ જેવા પ્રકાશપર્વની પૂર્ણાહુતિ વાસ્તવમાં શરદપૂર્ણિમાએ થાય છે. કલાધર ચંદ્રમા શરદપૂર્ણિમાની રાતે સોળે કળાએ ખીલીને પૃથ્વીના પટ ઉપર શીતળ ચાંદની રેલાવે છે. જે વ્યક્તિ શરદપૂનમની શીતળતા અને પ્રસન્નતા પામે, તેનું જીવન સાર્થક ગણાય છે. તેથી આજે પણ સો વર્ષ જીવવાના આશીર્વાદ આપતા કહેવાય છે. શતમ જીવ શરદ:
વિક્રમ સંવતનાં આસો સુદ પૂનમને શરદ પૂર્ણિમા અથવા શરદ પૂનમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે ચંદ્ર પૂર્ણકળાએ ખીલેલ હોય છે. જે એક માણવાલાયક ક્ષણ હોય છે. ચંદ્રની કૌમુકી (ચાંદની)માં સ્નાન કરી પ્રકૃતિ હસી રહે છે. જળાશયોમાં કુમુદ જેવા પુષ્પો ખીલી ઉઠે છે. ચંદ્ર તો અમૃત આપનાર છે, તેથી જ ને 'સુધાશું' કે 'સુધાકર' કહેવાય છે. લક્ષ્મી એટલે ચંદ્રની શોભા, કુદરતની શોભા, ચાંદનીના સેવનથી મળતો આનંદ દુન્યવી કોઇ ધનસંપત્તિ ન આપી શકે.
આ દિવસે અનેક જગ્યાઓએ શરદોત્સવ મનાવવામાં આવે છે. ચાંદનીમાં રાખેલ ચોખાના પૌવા, સાકરને દૂધ સાથે આરોગવાનો રીવાજ છે. તેમ જ ચંદ્રના અજવાળામાં મોડી રાત સુધી રાસ લેવામાં આવે છે.
શરદપૂર્ણિમાના ચંદ્રના કિરણોનો અદભૂત પ્રભાવ પડે છે. શરદ-પૂનમની રાતે મધરાત સુધી ચાંદનીમાં મુકેલા દૂધ-પૌંઆ ચંદ્રના તેજના કારણે પોષ્ટિક અને સ્વાસ્થવર્ધક બની જાય છે. નવું અનાજ પાક્યું હોય તેના પૌંઆ તૈયાર કરાય છે..શરદપૂર્ણિમાના પૂર્ણચંદ્રનાં કિરણોના સેવનથી શરીરની અનેક વ્યાધિઓ આ દિવસે ચંદ્ર પૃથ્વીની ખૂબ નજીક આવે છે. તેથી જડ-ચેતનમાં એના કિરણનો પ્રભાવ ખૂબ વધી જાય છે, શરદ-પૂનમની ચાંદનીના સીંચન વનસ્પતિમાં આયુર્વેદિક ઔષધીય ગુણો પ્રગટે છે. ચંદ્ર ઔષધિઓનો સ્વામી ગણાય છે. શ્રીકૃષ્ણ પણ ગીતામાં કહે છે, 'હું ચંદ્ર બનીને બધી વનસ્પતિઓને ઓસડ જેવી ગુણકારી બનાવી દઉં છું. વૈદ્યરાજો પણ શરદપૂનમની ચાંદનીમાં આખી રાત ઔષધિઓ મૂકીને તેને પરિપક્વ બનાવે છે. ચાંદનીના પાનથી ઔષધિઓ સંજીવની બની જાય છે. ચંદ્રની સોળે કળાઓ એટલે ચંદ્રના સોળ પ્રકારના કિરણો અને તેની આયુર્વેદિક શક્તિઓ.
શરદ પૂર્ણિમા જેને કુમાર પૂર્ણિમા, કોજાગરી પૂર્ણિમા, નવન્ન પૂર્ણિમા, કોજાગ્રત પૂર્ણિમા અથવા કૌમુદી પૂર્ણિમા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.જે ચોમાસાના અંતને ચિહ્નિત કરે છે આ દિવસે, રાધા કૃષ્ણ , શિવ પાર્વતી અને લક્ષ્મી નારાયણ જેવા ઘણા હિન્દુ દૈવી યુગલોની ચંદ્ર દેવતા ચંદ્ર સાથે પૂજા કરવામાં આવે છે મંદિરોમાં દેવતાઓ સામાન્ય રીતે સફેદ રંગના વસ્ત્રો પહેરે છે જે ચંદ્રના તેજનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
શરદ પૂર્ણિમા એ રાત્રિની ઉજવણી છે જ્યારે કૃષ્ણ અને બ્રજની ગોપીઓ (દૂધદાસીઓ) વચ્ચે રાસલીલા (એક ગોળાકાર નૃત્ય) કરવામાં આવ્યું હતું. આ દૈવી નૃત્યમાં ભાગ લેવા માટે, શિવે ગોપીશ્વર મહાદેવનું રૂપ ધારણ કર્યું. આ રાત્રિનું આબેહૂબ વર્ણન બ્રહ્મ પુરાણ , સ્કંદ પુરાણ , બ્રહ્મ વૈવર્ત પુરાણ અને લિંગ પુરાણમાં આપવામાં આવ્યું છે .
આ દિવસ હિન્દુઓ દ્વારા ભારતીય ઉપખંડના વિવિધ સાંસ્કૃતિક પ્રદેશોમાં પૂર્ણિમાની રાત્રિ અલગ અલગ રીતે ઉજવવામાં આવે છે. સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાં ખાસ કરીને BAPS માં, શરદ પૂર્ણિમાનું ખૂબ મહત્વ છે , કારણ કે તે ગુણાતીતાનંદ સ્વામીના જન્મને ચિહ્નિત કરે છે , જેમને ઓન્ટોલોજીકલ રીતે અક્ષરબ્રહ્મ માનવામાં આવે છે .
આ દિવસને વાલ્મીકિ જયંતિ અથવા રામાયણની રચના કરનાર વાલ્મીકિની જન્મજયંતિ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ તહેવાર વિવિધ સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ચિહ્નિત થયેલ છે. ભક્તો 'શોભા યાત્રા' તરીકે ઓળખાતી શોભાયાત્રામાં ભાગ લે છે, રામાયણના શ્લોકો વાંચે છે અને દાન કાર્યોમાં જોડાય છે. વાલ્મીકિને સમર્પિત મંદિરોને શણગારથી શણગારવામાં આવે છે, અને તેમના ઉપદેશો અને સાહિત્ય અને આધ્યાત્મિકતામાં યોગદાનને માન આપવા માટે ખાસ પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. વાલ્મીકિ જયંતિ વ્યક્તિગત પરિવર્તનની સંભાવના અને નૈતિક અને નૈતિક મૂલ્યોને આકાર આપવામાં સાહિત્યના કાયમી પ્રભાવની યાદ અપાવે છે. તે વાલ્મીકિના જીવન અને કાર્યોમાં દર્શાવેલ ન્યાયીપણા, કરુણા અને ભક્તિના સિદ્ધાંતો પર ચિંતન કરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે.
આવો. શરદપૂનમની રાતની વિશેષ ચાંદનીમાં દૂધ પૌવા સંગાથે સ્વાસ્થ્ય જાળવીએ.
