કયામત સે કયામત તક (1988)
હિંદી ફિલ્મ જગતમાં કેટલીક ફિલ્મો એવી બને છે જે પેઢીઓ સુધી યાદ રહે છે. કયામત સે કયામત તક (QSQT) એ એવી જ ફિલ્મ છે. મન્સૂર ખાન દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મે માત્ર એક કરુણ પ્રેમકથા જ નહીં આપી, પરંતુ નવા યુગનું સંગીત અને નવા યુગના કલાકારોને પણ જન્મ આપ્યો. આમિર ખાન અને જુહી ચાવલા માટે આ ફિલ્મ કારકિર્દીનો મજબૂત આધાર બની અને 1980ના દાયકાના અંતે બૉલીવુડને તાજગીનો નવો શ્વાસ મળ્યો.
ફિલ્મની વાર્તા મૂળભૂત રીતે બે રાજપૂત કુટુંબો વચ્ચેની જૂની દુશ્મની પર આધારિત છે. ઠાકુર દશરથસિંહ (દલિપ તાહિલ) અને ઠાકુર રઘુવીરસિંહ વચ્ચેના ઝઘડા એટલા ઊંડા છે કે બંને કુટુંબ વચ્ચે કોઈ પણ પ્રકારનો સંબંધ શક્ય નથી. આવા વાતાવરણમાં દશરથસિંહનો પુત્ર રાજ (આમિર ખાન) અને રઘુવીરસિંહની પુત્રી રશ્મી (જુહી ચાવલા) મળે છે અને પહેલી નજરમાં જ એકબીજાને પ્રેમ કરવા લાગે છે. યુવાનીની નિર્દોષતા, કુદરતી વાતાવરણની શાંતિ અને હૃદયની નિર્ભળ લાગણીઓ તેમને નજીક લાવે છે.
પરંતુ કુટુંબોની જૂની દુશ્મની તેમના પ્રેમ માટે ઘોર અડચણ બની જાય છે. જ્યારે તેમના સંબંધની ખબર ઘરમાં પડે છે, ત્યારે જોરદાર વિરોધ થાય છે. બંને કુટુંબો પ્રેમને ગુનો માને છે. રાજ અને રશ્મી પોતાના પરિવાર સામે બળવો કરે છે અને ઘર છોડીને ભાગી જાય છે. તેઓ પર્વતો અને જંગલોના મધ્યમાં એકબીજાનો સાથ લઈ પોતાના નાનકડા સ્વર્ગનું નિર્માણ કરે છે. પરંતુ આ સુખદ ક્ષણો લાંબા સમય સુધી ટકી નથી શકતી. રશ્મીના પિતા અને ભાઈઓ તેમને શોધીને અલગ પાડવાનો પ્રયાસ કરે છે. અંતે કરુણ પરિસ્થિતિ સર્જાય છે અને કુટુંબોની હિંસાની વચ્ચે ઘાયલ થઈને રાજ અને રશ્મી પ્રેમમાં એકરૂપ થવા માટે મૃત્યુને સ્વીકારી લે છે. ફિલ્મનો અંત રોમિયો–જુલિયેટ જેવી શૈલીમાં થાય છે, જ્યાં પ્રેમી યુગલો જીવતા અલગ રહી શકતા નથી અને મરીને એક થવાનો રસ્તો પસંદ કરે છે.
આ ફિલ્મનું ગીત–સંગીત તેને અમર બનાવે છે. સંગીતકાર આનંદ–મિલિંદ અને ગીતકાર મજરૂહ સુલતાનપુરીએ તે સમયની ડિસ્કો-ડોમિનેટેડ સંગીત દુનિયામાં ફરીથી મીઠા મેલોડીઝનું મહત્વ સ્થાપિત કર્યું. “પપ્પા કહેતે હૈં બડા નામ કરેગા” યુવાનોનું ગીત બની ગયું અને આજેય કોલેજ કૅમ્પસથી લઈને લગ્ન પ્રસંગોમાં વાગતું રહે છે. ઉદિત નારાયણનો તાજગી ભરેલો અવાજ આ ગીતને એક એન્થેમ બનાવી દે છે. “અકેલે હૈં તો ક્યા ગમ હૈં” પ્રેમીઓ વચ્ચેના વિશ્વાસને વ્યક્ત કરે છે અને લતા મંગેશકર–ઉદિત નારાયણની જોડી અહીં અદ્દભુત લાગણી સર્જે છે. “ગઝબ કા હૈ દિવસ” પ્રેમની નિર્દોષતા અને કુદરતી સૌંદર્યને ઉજાગર કરે છે, જ્યારે ટાઇટલ ટ્રેક “કયામત સે કયામત તક” કરુણ અંતની ઘોષણા કરે છે અને દર્શકોના હૃદયને ઝંઝોડી નાખે છે. આ બધા ગીતોએ QSQTને સંગીતના ઈતિહાસમાં અવિસ્મરણીય સ્થાન અપાવ્યું.
કલાકારોની વાત કરીએ તો આમિર ખાને પોતાના પ્રથમ મુખ્ય રોલમાં જ અસાધારણ અસર છોડી. પ્રેમમાં નિર્દોષ યુવાન તરીકે તેમની અભિનય અભિવ્યક્તિઓ ખૂબ જ સ્વાભાવિક લાગે છે. પિતાના વિરોધ સામે ઉભા રહેતી ક્ષણોમાં તેમનો આત્મવિશ્વાસ પ્રશંસનીય છે, જ્યારે અંતે કરુણ પરિસ્થિતિમાં દર્શાવેલું દુઃખદ સંઘર્ષ પ્રેક્ષકોને સ્પર્શી જાય છે. જુહી ચાવલાએ પોતાના મીઠા સ્મિત અને નિર્દોષ ચહેરા સાથે રશ્મીનું પાત્ર જીવંત બનાવી દીધું. તેઓ માત્ર પ્રેમિકાના રૂપમાં જ નહીં, પરંતુ એક હિંમતવાન યુવતી તરીકે પણ યાદ રહી જાય છે. દલિપ તાહિલે કડક પિતા તરીકેની ભૂમિકા વિશ્વસનીય રીતે ભજવી છે, જ્યારે અલોક નાથે રાજના પિતા તરીકે શાંતિપ્રિય અને પ્રેમાળ છબી રજૂ કરી છે. સહાયક કલાકારોએ પણ કથાને મજબૂત બનાવવામાં પોતાનો ફાળો આપ્યો છે.
દિગ્દર્શન અને સિનેમેટોગ્રાફીની દ્રષ્ટિએ મન્સૂર ખાને આ ફિલ્મને એક અનોખી ઊંચાઈ આપી. તેમણે સાદી કથા હોવા છતાં તેને ભાવનાત્મક ઊંડાણથી ગાઢ બનાવી. પર્વતીય લોકેશન અને કુદરતી દ્રશ્યોના ઉપયોગથી પ્રેમને દ્રશ્યાત્મક સૌંદર્ય મળ્યું. ગીતોની પસંદગી અને સ્થાનક ખૂબ જ સુસંગત લાગ્યા. ખાસ કરીને અંતિમ દ્રશ્યોમાં તેમણે દર્શકોને એટલા તીવ્ર ભાવના સુધી પહોંચાડ્યા કે આંખોમાંથી આંસુ આવી જાય.
આ ફિલ્મની સૌથી મોટી શક્તિ એની મીઠી ધૂન, મુખ્ય કલાકારોની રસાયણિક જોડણી અને દિગ્દર્શનની તાજગી છે. કમજોરી એ છે કે વાર્તા મૂળભૂત રીતે અનુમાનપાત્ર છે અને શેક્સપીયરની રોમિયો–જુલિયેટની છાપ સ્પષ્ટ દેખાય છે. છતાં પણ આ ફિલ્મનો પ્રભાવ અવિસ્મરણીય છે. તેણે યુવાનો માટે પ્રેમ અને સંગીતનું નવું માપદંડ ઊભું કર્યું.
આ સમયે અમે લોકો કોલેજ માં નવા નવા આવ્યા હતા અને પ્રથમ વર્ષે જ આવી સુંદર પ્રેમકથા જોઈ અને રશ્મી (જુહી ચાવલા) ની માસુમિયત અને હાસ્ય એટલું પસંદ આવી ગયું હતું કે તેના આશીક બની ગયા હતા અને કોલેજ માં તેની રિપ્લિકા જેવી એક છોકરી ને દિલ દઈ બેઠા હતા.
કયામત સે કયામત તક માત્ર એક રોમેન્ટિક ટ્રેજેડી નથી, પરંતુ ભારતીય સિનેમાના ઈતિહાસમાં માઈલસ્ટોન છે. તેના ગીતો આજે પણ એ જ તાજગીથી ગવાય છે, આમિર અને જુહીની જોડીને આ ફિલ્મે અમર બનાવી છે અને પ્રેમકથાઓ માટે નવી પરંપરા ઊભી કરી છે.
