આરંભ:
સાંજના સુમેળી છાંયાઓ તળાવના પાણીમાં દરીયાઈ કાચ જેવી તરલ થઇ રહી હતી. નરમ પવન કુંતાના વાળમાં રમતો ગયો અને એક ક્ષણ માટે જગત ઊભું રહી ગયું હોય એવું લાગ્યું. એ ક્ષણે કુંતા માત્ર રાજકન્યા નહોતી – એ એક સ્ત્રી હતી, એક યૌવનસંપન્ન, ઉત્સુક, પણ અસહાય.સમયે એને મળેલું વરદાન – દેવોને પોકારવાનો મંત્ર – આજે એના કૌતૂહલનો ભોગ બન્યું. જ્યારે સૂર્યદેવ પોતાનું તેજ લઈને ઉતર્યા, ત્યારે એના જીવનમાં પ્રકાશ ન આવી શક્યો... એનું ગર્ભ ભીતરથી દીપ્યો હતો, પણ બહાર અંધારું લાજ અને સંસ્કારનું હતું.અને ત્યારપછી જન્મ્યો – એ બાળક... કર્ણ.એ બાળક, જે કવચ અને કુંડળ સાથે પૃથ્વી પર આવ્યો. જેને immediately જ સમજૂતી આપી દેવામાં આવી કે જગતના નિયમો, પ્રેમ કરતાં શક્તિશાળી છે.એટલે એ બાળક તોટે મુકાઈ ગયું... નદીમાં લટારાયું... પણ નથી ડૂબ્યું – એ ઊભું રહ્યું... વધ્યું... અને એક દિન બની ગયું યોદ્ધા.આ વાર્તા છે એ યોદ્ધાની – જેને સમાજે ઘણીવાર નકારી કાઢ્યો, પણ જેણે કદી પોતાનું ન્યાય ન ખોયું.કર્ણનું જીવન એ એક એવો અજંપો છે, જ્યાં માતા હોવા છતાં મમત્વથી વંચિત થવું પડે, મિત્રતા હોવા છતાં દોષી કહેવાવું પડે, અને શ્રેષ્ઠ હોવા છતાં કદી શ્રેષ્ઠ સ્થાન ન મળે.
આ વાર્તા છે...એક યોદ્ધાની, એક અનમોલ દાનવીરની, અને એક ભવિષ્યના ધ્રુવતારાની – જે કર્ણ હતો.
ભાગ ૧ : જન્મથી અજ્ઞાત....
કુંતુ સાંજના સૌમ્ય પડછાયાંઓમાં તલાવ કિનારે ઊભેલી હતી. યૌવનની ઋતુઓમાં પગલાં ભટકતા ક્યાં લઈ જાય છે એ તો ઈશ્વર જ જાણે. કાઠવાડિયાની જેમ લલછમ પવન સંગ સંગ ઊડી રહેલો, અને યજ્ઞના કાળગર્ભમાંથી મળી ગયેલી ઋષિ દુર્વાસાના વરદાન રૂપે તેને મળેલો એક મંત્ર – જેનાથી તે કોઈ પણ દેવને પોકારી શકે.
એ દિવસ તેલાવી દુઃખી હતી – આ મંત્ર એક કસોટી હતી કે આશીર્વાદ?
કુંતુએ મંત્રથી સૂર્યદેવને બોલાવ્યા – અજાણતા કંઈક જોઈ લેવા માટે. સૂર્યદેવ દર્શન આપ્યાં. કુંતુ ભયભીત, આશ્ચર્યચકિત અને મૌન. એ વાતને ભ્રમ સમજી એ પાછું જતા રહી. પણ સંસારના નિયમો કંઈક જુદા હોય છે. કૃપા અને કસોટી હાથમાં હાથ આપી ચાલે છે.
કંઇ દિવસોમાં તેના ગર્ભમાં એક પુત્રનું સર્જન થયું – સૂર્યકિરણથી ઉજવાયેલું એક શિશુ, જે જન્મે એ પહેલાં જ વિસર્જન માટે પસંદ થયો.
એ નાનકડું બાળક – સુરજ જેવી ઝાંખી આંખો, લાલસાને સ્પર્શતા ગાલ, હાથમાં કવચ અને કુંડળ લઈને જન્મેલો – એ કોઇ સામાન્ય બાળક નહોતો. પણ સમાજ, માન્યતાઓ અને સમાજના ડરથી કુંતુએ એ બાળકને તોળાવમાં તોટે. માતૃત્વની હાર અને ધર્મની વિધિ વચ્ચે જન્મી એક શૂરવીર યોદ્ધાની દારૂણ શરૂઆત હતી.તે બાળકને મળી ગયા અધિરથ અને રાધા – એક સારથિ dampati – જેણે એને પ્રેમપૂર્વક ઉછેર્યો. નામ આપ્યું – કર્ણ.
આકાશમાં ચમકતી ભૃગુ તારાઓની નીચે, એક સાધારણ ઘરના એક અસાધારણ બાળકની આંખોમાં સપના ચમકતા હતા. કર્ણને બાળપણથી જ શસ્ત્રવિદ્યા પ્રત્યે અનોખું આકર્ષણ હતું. જ્યારે અન્ય બાળકો રમતમાં તન્મય હોય, ત્યારે કર્ણ પાસે તીર-ધનુષ બનાવવાની કોશિશ કરતો. અશોક વૃક્ષ નીચે બેઠો રહેણાંક ઢગલામાંથી તીર બનાવતો અને એક નાનકડા લક્ષ્યાંક પર સાધન કરતો.
પરંતુ સમાજ તો જન્મના આધાર પર મંડાઈ નાખે છે. જ્યારે કર્ણે ગુરુ દ્રોણાચાર્ય પાસે શીખવા માંગ્યું, ત્યારે દ્રોણે એને отверગિત કર્યો:
"તું સૂતપુત્ર છે... રાજપૂત્રો માટે આ વિદ્યા છે."
આ શબ્દોએ કર્ણના હૃદયમાં આગ લગાડી. પરંતુ એ આગે બાળીને રાખ નહિ બનાવી – તેનું રૂપાંતર એક સંકલ્પમાં કર્યું.
કર્ણે વિચાર્યું: "જ્યાં દ્રોણે મારું તિરસ્કાર કર્યો, ત્યાં હું પરશુરામથી શીખીશ – જેણે જાતિના બંધનમાંથી વિદ્યા મુક્ત કરી છે."
કર્ણે પોતાના જાતિનો ભેદ છુપાવીને પરશુરામ પાસે બ્રાહ્મણ બનીને જ્ઞાન માટે શિષ્યત્વ લીધો. આ એક મોટું જુગાર હતું – કારણ કે પરશુરામ બ્રાહ્મણો સિવાય અન્યને શીખવતા નહોતાં.
પરશુરામે કર્ણની ક્ષમતા જોઈ – અને હર્ષમાં વિદ્યા આપી. વર્ષો સુધી કર્ણે બાહ્ય દુનિયાને ભૂલી – તપસ્વી યોગીની જેમ શસ્ત્રવિદ્યા શીખી. બધું જાણ્યા પછી એક દિવસ કાળે કસોટી લીધી.
એક દિન કર્ણ પરશુરામને આરામ આપતો હતો, તેમના ઘૂંટણ પર માથું મૂકી ને સૂતેલા પરશુરામને કર્ણે થાળવી રાખ્યા. એ સમયે એક કીટક (વીંધતા જીવ) કર્ણના જાંઘમાં ઘૂસી ગયો અને લોહી વહેવા લાગ્યું – પણ કર્ણ અચળ રહ્યો. એ દુઃખ સહન કરતો રહ્યો – કારણ કે પરશુરામના આરામમાં ખલેલ ન પડે.
પરશુરામ જાગ્યા. લોહી જોઈ તેઓ કહ્યા:
"બ્રાહ્મણ હોવા છતા તું દુઃખ સહન કરતો રહ્યો? સાચું બોલ, તું કોણ?"
કર્ણ મૌન રહ્યો. પછી સત્ય બહાર આવ્યું.
પરશુરામ ક્રોધિત થયા.
"તું મારા સાથે મિથ્યા બોલ્યો. એક યોધ્ધા હોય ને છુપાવ્યો. મારો શ્રાપ છે – જ્યારે તને તારી સૌથી વધુ આવશ્યકતા હશે, ત્યારે તારી વિદ્યા તને ભુલાવી જશે."
આ શ્રાપ – એક વ્યથિત શિક્ષકનો દંડ – કર્ણના જીવનનું વળાંક બની ગયું.
ભાગ ૨ : અંગરાજ કર્ણ – મિત્રતા અને માન-ગૌરવનું બળ
હિંમત ત્યાગથી આવે છે, અને ત્યાગ કર્ણનું બીજું નામ હતું.
પરશુરામના શ્રાપ બાદ પણ કર્ણ પછાતો નહીં થયો. એ જાણતો હતો કે પરિસ્થિતિઓ સામે ઝૂકવાને બદલે, તલવાર પકડી ઊભા રહેવું છે. પરંતુ સમાજની આંખે તો એ હજી પણ “સૂતપુત્ર” હતો. જ્યારે હસ્તિનાપુરમાં એક ધાર્મિક શસ્ત્રઅભ્યાસનું મેદાન યોજાયું, ત્યારે આખા અરજુંદેવ, ભીમ, અશ્વત્થામા વગેરે શૂરવીરોને પોતાનું શૌર્ય બતાવવાનું મોકો મળ્યો.
કર્ણ પણ ત્યાં પહોંચ્યો. એની તીરંદાજીમાં એવી સમર્થતા હતી કે અરજુનને પણ પડકાર આપી દીધો.
પણ... ત્યાં એક again અવાજ ઊઠ્યો:
"તું કોણ છે? રાજકુમાર નહિ હોય તો આ મેદાને પગ પણ ન મુકી શકે!"
કર્ણ થરથર્યો નહિ. નમ્ર અવાજે બોલ્યો,
"શૌર્યને જાતિથી નાપી શકાય નહિ. પ્રશ્ન કરો મારી તાકાતનો, ન કે વંશનો."
ત્યારે... દુર્યોધન ઊભો થયો. રાજવી બિંબ જેવી છાતી વાળો, જેણે કર્ણની આંખોમાં ક્ષુભ અને અખંડ હિમ્મત જોઈ હતી.
"જો જગત તને રાજકુમાર માનતું નથી, તો હું તને રાજા બનાવી દઉં. હે કર્ણ! આજેથી તું અંગ દેશનો રાજા છે – અંગરાજ!"
કર્ણ દિનાર પડ્યો. આ ક્ષણ એના જીવનમાં સૌ પ્રથમ વાર હતું, જ્યારે કોઈએ તેને સમ્માનપૂર્વક પોતાની જગ્યાએ ઊભા થવાની તક આપી હતી.
દુર્યોધન અને કર્ણ વચ્ચે એક એવી મિત્રતાનો આરંભ થયો, જે એ ધરમાં વલણ લાવી શકે તેવી હતી.
જ્યાં દુયોધન માટે કર્ણ એક અવિભાજ્ય સહયોગી બની રહ્યો, ત્યાં કર્ણ માટે દુર્યોધન એ ભાઈ જેવી લાગણીનો સ્ત્રોત રહ્યો.
આ મિત્રતામાં કર્ણે કદી શરતો ન મૂકી. દુર્યોધનનો આધાર એની શ્રદ્ધાનું પ્રતિબિંબ બન્યો.
ભાગ ૩: અપમાન, વ્યથા અને માતૃત્વના ઝંઝાવાત
હસ્તિનાપુરનો દરબાર ભરી ચૂક્યો હતો. રાજસૂય યજ્ઞ પછી, દ્રૌપદી સ્વયંવર માટે પાંડવો તથા અન્ય રાજાઓ સામે આવી હતી. કર્ણ પણ હાજર હતો.
જ્યારે કર્ણે વિધાનમાં ભાગ લેવા માટે હાથ ઊંચો કર્યો, ત્યારે દ્રૌપદી કહે બેઠી:
"હું સુતપુત્ર સાથે વિવાહ કરી નહિ શકું."
દરબાર શાંત થઈ ગયો. કર્ણના અંતઃકરણમાં એક ઘાવ ઊંડે પંજરાઈ ગયું. એણે પોતાની વ્યથા છુપાવી અને મૌન સ્વીકાર્યું. પરંતુ એ ઘાવ કદી ભરાયું નહીં.
પછી ત્યારે... જ્યારે કૌરવો પાંડવોને હારાવી દ્રૌપદીનું અપમાન કરતા હતા – ત્યારે કર્ણ પણ એ ઘાવના અસર હેઠળ બોલી પડ્યો:
"દ્રૌપદી હવે દાસી છે... એને એમ જ વર્તવો જોઈએ."
એ વાક્ય... કદાચ કર્ણના જીવનની સૌથી મોટી અંદરથી દહાડતી ક્ષણ હતી. કેમ કે એણે જે વેદના ભોગવી હતી, એ વેદનાનું બદલો વાચામાં આવી ગયું.
પણ કર્ણની અંદર પ્રેમ પણ રહ્યો. શાસ્ત્ર ભલે કહેશે કે કર્ણ દુર્યોધન તરફેણી હતો, પણ એના decisions પાછળ એક lone યોદ્ધાનું દુઃખ છુપાયેલું હતું.
---
કુંતી અને કર્ણ: એક અસહ્ય સંવાદ
મહાભારતના યુદ્ધ પહેલા, એક મધુર અને simultaneously કરૂણ ક્ષણ આવી. કુંતી કર્ણને મળવા આવી.
જ્યાંમેથી ત્યાગ થયો હતો, હવે ત્યાં પાછો પ્રેમ માંગવા આવ્યો હતો.
કુંતી કહ્યું:
"હે પુત્ર, તું મારો જ દીકરો છે. તું કુંતીપુત્ર છે, પાંડવોનો જઠ્ઠ ભાઈ છે."
કર્ણને જાણ કે એ પોતે કોઈ સૂતપુત્ર નહોતો, પણ પાંડવોનો જ સહોદર છે – એ જાણતી જ એને ધરતી ચકોરાઈ ગઈ.
એ બોલ્યો:
"માતૃભક્તિ છે પણ ન્યાયભક્તિ પણ છે. હું દુર્યોધનનો ઋણી છું. એણે મને ગૌરવ આપ્યું ત્યારે જ્યારે આખું જગત મને તિરસ્કારે હતું."
એ પણ કહ્યું:
"હું પાંડવોને મારતો નહિ. પણ અરજુનને સામે લડવો પડશે – કારણ કે એ મારું ધ્યેય છે."
કુંતી રડી પડી. કર્ણનાં આક્ષેપો ગળે ઉતારતી રહી.
"મારા મૃત્યુ પછી તું કહેજે જગતને – કર્ણ પણ કુંતીપુત્ર હતો."
ભાગ ૪: યુદ્ધના મેદાનમાં ધર્મ અને દાનનું મહાગાથા
કર્ણનું જીવન એવી વાર્તા છે કે જ્યાં વિજયથી વધુ મહાન હતી એની પરાજયની શૌર્યગાથા.
મહાભારત યુદ્ધ સમીપ આવી ગયું હતું. બધાં યોદ્ધાઓ પોતાના પાટા પર ઊભા હતા. પણ એક વાત સૌથી વધુ વિમર્શજનક હતી – કર્ણ વિરુદ્ધ અરજુન.
કૃષ્ણ જાણતા હતા કે કર્ણમાં એવી શક્તિ છે કે પાંડવોનું વિજય સંશયમાં મુકાઈ શકે. એટલે એ ગયા... કર્ણ પાસે.
કૃષ્ણએ કર્ણને સત્ય બતાવ્યું –
"તું પણ પાંડવોનો ભાઈ છે. તું પણ કુંતીપુત્ર છે."
કર્ણ શાંત રહ્યો. એમની આંખોમાં સળવળતી લાગણી હતી, પણ અવાજ સ્થિર હતો:
"હું જાણું છું, યશ ન્યાયમાં નથી, ન્યાય કર્તવ્યમાં છે. હું કદી મારા મિત્ર દુર્યોધનને થગી નહિ શકું. પણ એક વચન આપી શકું છું... હું કદી પણ પાંચ પાંડવો વિરુદ્ધ ન લડીશ."
એ ક્ષણે ભગવાને પણ કર્ણને પ્રણામ કર્યા.
---
કવચ અને કુંડળનું દાન
કર્ણ પાસે એક જૈવિક રક્ષણ હતું – જન્મથી મળેલાં કવચ અને કુંડળ, જેને કોઈ પણ શસ્ત્ર તોડી શકતું નહોતું. ભગવાન ઈન્દ્ર, જેણે પોતાનાં પુત્ર અરજુન માટે ચિંતા કરી, બ્રાહ્મણનો વેશ ધારણ કરી કર્ણ પાસે ભિક્ષા માગવા આવ્યો.
કર્ણ ઓળખી ગયો કે એ ઈન્દ્ર છે. છતાં... એક ક્ષણ વિલંબ કર્યા વિના, પોતાના શરીર પર ચાંપેલા કવચ-કુંડળ ખેંચી આપ્યાં.
લોહી વહેતું હતું, દુઃખ હતું, પણ મનમાં તૃપ્તિ હતી.
દાનવીર કર્ણ બન્યો. એ યોધ્ધા નહોતો માત્ર, એ દાનમાં પણ અજેય હતો.
---
કર્ણના અંતિમ યુદ્ધની વેળા
કર્ણ અને અરજુન વચ્ચે યુદ્ધ આરંભાયું. બધું ધૂંધાળું, તીરની આંધી જેવી ગતિ. કર્ણના બાણો એવા ધ્રુજાર્પિત હતા કે સ્વયં નરેન્દ્ર પણ ચકિત હતા.
પણ એ ક્ષણે... પરશુરામનો શ્રાપ કાર્યરત થયો.
કર્ણનું રથનાં ચક્ર ભૂમિમાં ફસાઈ ગયું. એ પોતાના કૌશલ્યથી તેને બહાર કાઢવા ઝૂક્યો. એ સંકેત હતું... એ ક્ષણ હતી જે ભગવાન કૃષ્ણ જાણતા હતા.
એ બોલ્યા:
"અરજુન! એ તિરાડ છે, તું તાક! અંતિમ તીર, તારે છોડવું જ પડશે!"
અરજુને તીર છોડ્યું. કર્ણ ધરતી પર પડી ગયો.
પણ એ ક્ષણે પણ કર્ણના હોઠ પર ફરિયાદ ન હતી. એની આંખો બંધ થઈ રહી હતી... પણ જીવંત હતું એની યશગાથા.
ભાગ ૫ : કર્ણ પછી કર્ણ કદી ન મર્યો
યદ્ધમાં કર્ણ મર્યો નહિ – એ ઉત્કૃષ્ટતા, માનવતાનું બળ, અને મહાન ત્યાગ બનીને જીવતો રહ્યો.
કૃષ્ણે કહ્યું:
"કર્ણનં જીવન એ શૂરવીરના પણ ઉપરનું છે. એ એકમાત્ર યોધ્ધા છે જેમણે દરેક દુઃખ છતાં ધર્મ અને દાનને ન છોડ્યા."
પાંડવોને જ્યારે સત્ય જણાયું કે કર્ણ તેમનો જ ભાઈ હતો – તેમની આંખોમાં પસ્તાવો હતો, અને એ પણ એક શૌર્યમયી વિધાન બની ગયું.
કર્ણ જીવતો રહ્યો – સમાજના દરેક અસ્વીકાર થયેલા માટે આશા બનીને.
ભાગ ૬: કર્ણ – એક નામ નહિ, એક જીવનમૂલ્ય
કર્ણ મરી ગયો – એવું લોકો માને છે. પણ સાચે જુઓ તો કર્ણ કદી મર્યો નહિ. એ જીવતો રહ્યો છે…
🔥 દરેક એના અંદર જ્યાં સ્વીકારથી વધુ તિરસ્કાર મળે છે.
કર્ણ આપણા દરેકની અંદર છે – જ્યારે તમારું યોગદાન નકારી નાખવામાં આવે, જ્યારે તમારું શ્રમ સમાજ દીઠે તોલે, ત્યારે તમારું હૃદય કહેશે: “કર્ણ પણ એવું સહન કરતું!”
❤️ એ મિત્ર માટે જે સ્વાર્થ વિસરી ભાઈ બની જાય.
દુર્યોધન માટે કર્ણે આખું જીવન સમર્પિત કર્યું. એણે ન શરતો મુકી, ન ગાળો આપ્યો, ન ફરી ગયો.
અજમાવો પોતાને – શું તમે પણ એવો મિત્ર બની શકો?
🙏 એ માતા માટે જેને તો ત્યાગ કરી દીધો, છતાં એના પાંપણ ભીંજાય નહીં.
કર્ણે કુંતીના નમ્ર પ્રસ્તાવને સ્વીકાર્યો નહોતો, પણ અંતમાં એણે એવો દૃઢ વચન આપ્યું કે પાંડવોનો નાશ નહિ થાય.
એક સાચો પુત્ર એવો જ હોય છે – જે પોતે એના માટે ત્યાગ કરે જેને તેણે કદી માતા માની પણ ન હતી.
⚔️ એ શત્રુ માટે જે સામે ઊભો છે, છતાં જેનામાં ધર્મ જોવો.
કર્ણે શત્રુઓથી ઘેરાઈને પણ, કૃષ્ણ, ભીષ્મ, વિદુર જેવા મહાત્માઓથી સન્માન મેળવ્યું. કારણ કે એનાં જીવનનું મૂલ્ય માનવતા અને ન્યાય હતું – ન કે સામર્થ્ય.
---
કર્ણ આજે પણ જીવંત છે...
જ્યારે કોઈ વિદ્યાર્થી જાતિના કારણે અવગણાય... કર્ણ ત્યાં છે.
જ્યારે કોઈ યુવક પોતાના શૌર્ય છતાં અવસરો ગુમાવે... કર્ણ ત્યાં છે.
જ્યારે કોઈ દાન કરે પોતાનું સર્વस्व... કર્ણ ત્યાં છે.
જ્યારે કોઈ પોતાના સંબંધો કરતા ન્યાયને પસંદ કરે... કર્ણ ત્યાં છે.
---
અંતિમ પંક્તિ: કર્ણ – તું એક યુગનું પ્રતિબિંબ હતો.
"તું ઊભો રહ્યો જ્યારે દુનિયાએ તને બેસાડવાનો પ્રયાસ કર્યો.
તું લડ્યો ત્યાં જ્યાં બીજા દુઃખમાં તૂટી જાય.
તું ત્યાગી ગયો જ્યાં બીજા માંગે.
તારા શબદોથી નહિ, તારાં કર્મોથી તું અમર થયો –
તું કર્ણ હતો – અને એ સૌથી મોટું આદર હતું."
कर्ण
कुरुक्षेत्र की मिट्टी मैं, मित्रता का अहंकार हूँ एकलव्या के भाती ही अहंकारीद्रोण के कट का परिणाम हूँ
दे जो माधव के समक्ष पांढओ को हुंकार, येसा मे मृत्युंजय दिग्विजय कर्ण हूँ, माधव की युद्धनीती का शिकार हूँ, परशुराम की शिक्षा का मे अजय अंजाम हूँ| |
पार्थ के कारण ही, महाभारत का मे खलनायक हूँ, नही तो पता है सबको, खलनायक होकर भी मैं, महाभारत का नायक हूँ ||
રાધે રાધે
જય દ્વારકાધીશ
