મન નું આકાશ
ભાગ ૪: અંતર્મનના પડછાયાં
રાત્રિના અંધકારથી ઝઝૂમતો દિવસ, હવે તંગ થઈ ગયેલા દિલનું દર્પણ બન્યો હતો. વિદ્યાર્થિ જીવનમાં અભ્યાસ અને ભાવના વચ્ચેની લડાઈ હવે માત્ર આંતરિક નહોતી રહી. હર એક નિર્ણય હવે કોઇ અનોખા વળાંકો લઈને જીવને નવા માર્ગે લઇ જતો હતો.
પ્રભાત થયાં. ગુરુવાર. શાળાની સંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિનો દિવસ. વરુણ આજે એક કાવ્ય સ્પર્ધામાં ભાગ લઈ રહ્યો હતો. એક એવું કાવ્ય જે તેણે પોતે લખ્યું હતું—એમotionsથી ભરેલું, ભીતરના સંઘર્ષોથી ઘસાતું.
એનું કાવ્ય હતું:
"મનના આકાશે ઉડતાં પંખીઓ,
વિચારની પાંખે ઝૂલતાં આશાઓ,
અભ્યાસની જમીન પર વસે છે ઘોંઘાટ,
પણ ભાવના કરે છે આકાશને બેહાલ."
તેની કલમે વ્યક્ત થયેલી લાગણીઓ, શાળાના સ્ટેજ પર સંભળાઈ ત્યારે બધું જ ક્ષણ માટે શાંત થયું. શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થી બંને એક પળ માટે વિચારોમાં હરાઈ ગયા. પણ વરુણ માટે એ માત્ર સ્પર્ધા નહોતી. એ તો અંતર્મનનો બળવો હતો.
સંઘર્ષની નવી દિશા
શિક્ષક શ્રીમતી વસંતાબેન જ્યારે અભિનંદન આપતાં વરુણ પાસે આવી, ત્યારે કહ્યું, "આ શબ્દો માત્ર ભાવનાની અભિવ્યક્તિ નથી, વરુણ… તું જીવનના સત્યને સ્પર્શી રહ્યો છે."
પણ વરુણને ખબર હતી કે જીવન માત્ર કાવ્ય નથી, પ્રશ્નપત્રો પણ છે. તેના પિતાશ્રીની વાતો યાદ આવી:
"અભ્યાસમાં પહેલા આવો તો ભવિષ્ય તારો હાથ ફોળીને રાહ જોશે. રંગભૂમિ પર તો બહુ લોકો આવે છે, એ બધાનું જીવન બને છે એવું નથી."
વરુણના અંતરમાં વલોણું ફરી ગયું. શું પિતા ખોટા છે? નહી. પણ શા માટે તે મારા કાવ્યપ્રેમને વ્યર્થ માને છે?
એ રાતે, એણે પોતાને дневник (ડાયરી)માં લખ્યું:
“અભ્યાસ મને ભવિષ્ય આપે છે, પણ ભાવના મને ઓળખ આપે છે. હું કોણ છું એ જો આપવું હોય તો અભ્યાસથી નહિ, ભાવના મારફતે જ આપશે."
મિત્રતાના પડછાયાં
વરુણનો મિત્ર હર્ષ – એક ઊંડી સમજ ધરાવતો, પરંતુ વ્યવહારુ છોકરો હતો. તે ગણિત અને વિજ્ઞાનમાં તેજ હતો. તેની દૃષ્ટિ આ બાબતમાં સ્પષ્ટ હતી: “આ દોઢ વર્ષ બધું ત્યજી દઈએ, પછી જે ઈચ્છીએ તે કરીએ.”
હર્ષે એકવાર કહ્યું, “વરુણ, તું જો ઇમોશનલ થઈને તારા પાથ વિલંબિત કરેશ તો ભવિષ્ય તને પછાડી દેશે.”
વરુણે જવાબ આપ્યો, “અને જો હું મારા અભ્યાસ માટે મારા ભાવના મૂકી દઉં તો ભવિષ્ય સાથે હું જ વિમુખ થઈ જઈશ.”
આમ, આ બે મિત્રો વચ્ચે વિચારોનો સંઘર્ષ હતો, પણ સંબંધમાં માઠાશ નહોતી. એ સંવાદ હતા, જે સમજણ ઊપજાવતા.
ઘરનો માહોલ અને આત્મનિરીક્ષણ
ઘરે માતા વરુણની ચિંતા કરતી. એ જાણતી કે પિતા ટેકનિકલ અભ્યાસમાં મહાત્મ્ય માને છે. પણ મા જુએ છે કે તેનો દીકરો રોજ સૂતો પહેલાં કંઈક લખે છે, અને એ લખાણ પાનાં પર નહીં, દિલ પર છે.
એક દિવસ માતાએ એના લખેલા પાનાં વાંચી લીધાં. એક પંક્તિ એ વાંચીને એની આંખો ભીની થઈ ગઈ:
“એ સાંજે હું કોણ હતો, એ સાંજ પછી હું કોણ રહ્યો?”
એમને ખબર પડી કે એનો દીકરો સમજદાર છે. એના સ્વપ્નો છે, અને એના શબ્દોમાં એવું કંઈક છે, જે દુનિયાને સ્પર્શી શકે છે.
માતાએ પિતાને કહ્યું, “તમારું સ્વપ્ન એનું ભવિષ્ય બને એ સારું છે, પણ જો એનું મન ના હોય તો એ ભવિષ્ય બનશે નહીં, માત્ર કાચું ચિત્ર રહેશે.”
પિતાએ એ વાતને શાંતપણે સાંભળી. એ રાતે તેમણે પહેલા વખત માટે વરુણ સાથે ઉઘાડી વાત કરી.
સંવાદ જે બદલાવ લાવ્યું
પિતા: “તારું કાવ્ય સાંભળ્યું… સાચું કહું તો ખૂબ ઊંડું લાગ્યું.”
વરુણ: “પણ એ બધું શું ભવિષ્ય બનાવે શકે?”
પિતા: “ભવિષ્ય બનાવે છે સંઘર્ષ. એ ચાહે અભ્યાસનો હોય કે ભાવનાનો. તું તારા અભ્યાસથી ભાગતો નથી, એ મને સમજાઈ ગયું છે.”
વરુણ: “હું ઈચ્છું છું કે મારા બંને પાંખ ઉડી શકે. અભ્યાસ અને સર્જન બંને.”
પિતા: “તો પછી એક વાત કર. બંનેને સંતુલિત કરી. હપ્તામાં એક વાર તારી રચનાઓ માટે સમય કાઢ, પણ નિયમિત અભ્યાસને વંચિત ન કર. હું પણ તારી સાથે રહું છું.”
એ સંવાદ વરુણના જીવનનો દ્રષ્ટિકોણ બદલી ગયો. એ જાણતો કે એક પક્ષે ન વળી, બંનેને પ્રેમથી ભાળવો જોઈએ.
શાળા જીવનમાં પરિવર્તન
આજથી શાળા બદલાઈ હતી. હવે વરુણ 'સર્વાંગી વિકાસ' માટે અન્ય વિદ્યાર્થીઓ માટે પણ ક્રિયાવલીઓ શરૂ કરી હતી—કાવ્ય સ્પર્ધા, ભાવવિવેક ચર્ચા, આત્મઅભિવ્યક્તિ વર્ગો.
શિક્ષકોએ પણ તેને પ્રોત્સાહન આપ્યું. એક નવો ઉદ્દેશ જન્મ્યો:
“જ્યાં અભ્યાસ ને ભાવના બંને હાથમાં હોય, એ જ સાચું શિક્ષણ.”
વરુણના જીવનમાં પણ નવી શાંતિ આવી. હવે એ સવારે પાઠશાળાની તૈયારી પણ કરે અને સાંજે પોતાના ડાયરીના પાનાંઓ પર વિચાર પણ લખે.
અંતિમ અનુભવો
એક વિદાય દિવસે, વરુણે ભાષણ આપ્યું:
“મિત્રો, તમારું મન શું કહે છે એ સાંભળો. ભવિષ્ય તમારી અપેક્ષાથી મોટું હોઈ શકે છે, પણ એમાં તમારું 'હું' જીવતું રહે એ વધારે મહત્વનું છે. તમારું મનનું આકાશ પહોળું છે, તો એમાં અભ્યાસ અને ભાવના બંને ઉડી શકે.”
અને સારો સંતુલિત માર્ગ શોધીને એ આગળ વધ્યો…
અન્તે…
જીવનમાં અભ્યાસ અને ભાવના વચ્ચેનો સંઘર્ષ અનેક યુવાનો અનુભવતા હોય છે. વરુણની જેમ, જે આ બેની વચ્ચે સંતુલન સાધી શકે છે, એ જ સાચા અર્થમાં પોતાનું "મન નું આકાશ" શોધી શકે છે.
આ લેખનો અંગત સંદેશ:
તમે પણ જો તમારા જીવનમાં આવા સંઘર્ષ અનુભવી રહ્યાં હો, તો યાદ રાખો – પ્રશ્ન નહિ કે તમે શું પસંદ કરો છો, પ્રશ્ન એ છે કે શું તમે તમારું સંપૂર્ણ વ્યક્તિત્વ જીવતાં હો.
અભ્યાસ જીવનની જરૂરિયાત છે, અને ભાવના જીવનનો સાર. બંને સાથે હોય તો જીવન સંપૂર્ણ બને છે.
