सकाळी फिरुन घरात नुकतीच येत होते तोपर्यंत गळ्यातला ढोल वाजवत दारात पोतराज आला आता पोतराज कोण असतो ? तर त्याच्याबद्दल ही माहिती मिळते पोतराज ही महाराष्ट्रात आणि दक्षिण भारतात आढळणारी एक लोककला आणि जमात आहे, जी देवीची उपासना करते. ते मरीआई या देवीचे उपासक मानले जातात, आणि काही ठिकाणी ते ग्रामदेवतेचा भाऊ म्हणून ओळखले जातात. पोतराज भटके असतात, आणि त्यांच्याकडे विशेष वस्त्र आणि श्रृंगार असतो. पोतराज हा देवीची उपासना करणारा लोकसंस्कृतीचा उपासक आहे. महाराष्ट्र आणि दक्षिण भारतातील काही ग्रामीण भागात त्याला ग्रामदेवता मानले जाते. पोतराजांचे प्रकार, त्यांची वेशभूषा, त्यांचे देव आणि त्यांचे कार्य याबद्दल माहिती खालीलप्रमाणे: पोतराजांचे प्रकार: देऊळवाले पोतराज, खास गाणी म्हणणारे पोतराज, स्थानिक पोतराज पोतराजांची वेशभूषा: कपाळभर हळदी-कुंकवाचा मळवट, कंबरेला घागरावजा वस्त्र, गळ्यात मण्यांच्या माळा, कंबरेला घुंघराची माळ, पायात खुळखुळ्या पोतराजांचे देव: मरीआई, लक्ष्मीआई, माणकेश्वरची शेटीबाई पोतराजांचे कार्य: दक्षिण भारतातील ग्रामदेवतांच्या बलिक्रिया पार पाडणे पोतराजांच्या अंधश्रद्धांचे उदाहरण: एखाद्या घरात मूल वाचत नसेल तर, मूल वाचावे म्हणून त्याला देवीच्या नावाने सोडणे पोतराज हे पारंपरिक व्यवसायात गुंतलेले असतात. काही ठिकाणी ते बळीची प्रथा पाळतात, तर काही ठिकाणी ते मनोरंजनाचे कार्यक्रम करतात. पोतराज हे महार, मांग आणि देऊळवाले या तीन जातींपैकी कोणत्याही एका जातीतून येतात. आधुनिक काळात महारांनी पोतराजाची प्रथा सोडून दिली आहे आणि त्यामुळे त्यांची संख्या कमी झाली आहे. पोतराजांच्या होण्याची दीक्षा घेताना भांग, गांजा, अफू, दारू इ. मादक पदार्थ प्रजेला आणावे लागतात. पोतराज हा देवीची उपासना करणारा लोकसंस्कृतीचा उपासक आहे. ... हातातल्या कोरड्याने (हंटरने) (आसूड )स्वतःच्याच शरीरावर प्रहार करत स्त्री वेशात रस्तोरस्ती फिरणाऱ्या या पोतराजच्या मोकळ्या सोडलेल्या केसात जटा झालेल्या असतात, किंवा क्वचित केसांचा अंबाडा बांधलेला असतो. ..आपल्या या परंपरांचा मान राखून आपण ही आपल्याकडून काही मदत केली पाहिजे असा हा पोतराज दिसला त्याचे लांब लांब केस, कपाळावर मळवट, गळ्यात मण्यांची माळ, कंबरेला चिंध्या आणि घुंगरं, आणि पायात खुळखुळ्या त्याची पोतराज ओळख ठळक करीत होता मी त्याला थांबायची खुण केली आणि आत जाऊन पैसे घेऊन आले त्याच्या हातावर ठेवले तो पैसे घेऊन पुढे निघाला मी सहज तिकडे पाहिले तर त्याच्यासोबत त्याची बायको आणि तीन चार वर्षाचा मुलगा सुद्धा होता मुलाने पण पोतराजचे कपडे घातले होते आधी तो मुलगा एका झाडाच्या पाठीमागे दडल्याने मला दिसलाच नाही जेंव्हा दिसला तेव्हा त्या मुलाला पाहून मला वाटले बाळाला एखादा बिस्कीट पुडा द्यावा घरी बिस्कीट पुढे असतातच मी लगेच पुडा आणायला आत गेले आत जाऊन पुडा घेऊन येईपर्यंत त्रिकुट बरेच पुढे गेले होतेअसे वाटले जाऊ दे परत आले तर देऊ ...पण मनाला जरा बरे वाटेना त्या मुलाचा निरागस चेहरा डोळ्यासमोर येऊ लागला परत दुसरीकडून पोतराजाच्या ढोलाचा आवाज येऊ लागला बहुधा परत तो या रस्त्याला आलेला दिसतोय असा विचार करून मीच चप्पल घालून बिस्कीट पुडा घेऊन बाहेर पडले मला ते त्रिकुट कोपऱ्याच्या रस्त्यावर दिसले मी त्यांच्या मागे मागे चालू लागले एव्हाना ते बरेच पुढे पोचले होते मी माझी गती वाढवून थोडी भरभर त्याच्या मागे निघालेएका घरापाशी मात्र मी त्यांना गाठलेच पोतराजाने मला पाहिले आणि ओळखले मी म्हणाले दादा या मुला साठी बिस्कीट पुडा द्यायचा होता लगेचच तो छोटा पुढे आला आणि त्याने मी दिलेला पुडा घेतला त्या छोट्या बिस्कीट पुड्याने सुद्धा त्याचा चेहरा उजळला त्याची आई पण त्याच्या आनंदा कडे कौतुकाने पाहू लागली पोतराज थोडा खजिल झाल्यासारखा झाला कारण माझ्या सारखी बंगल्यातली बाई त्याच्या मागे मागे धावत आली होतीतो म्हणाला ताई मला हाक द्यायची मी आलो असतो की तुम्ही कशाला आला या उन्हात मी म्हणाले तुम्हाला हाक मारायची तर तुम्ही खुप लांब होता म्हणून मी आले इकडे हे ऐकून त्याने मला लवून नमस्कार केला आणि मी घरी परत आले तिकडे धावत पळत जाण्याच्या त्रासापेक्षा मला त्या लहान मुलासाठी बिस्कीट देण्याचा आनंद जास्त वाटला गोष्टी छोट्या असतात पण मनाला मोठा आनंद देऊन जातात
