અક્ષય (આમલા) નવમી
કારતક માસના શુક્લ પક્ષની નવમીને અક્ષય અને અમલા નવમી તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરવામાં આવે છે અને ગુસબેરીના ઝાડની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. સ્નાન, દાન, ઉપવાસ અને પૂજાનો નિયમ છે. આ નવમી છે જે સંતાન આપે છે અને સુખ અને સમૃદ્ધિમાં વધારો કરે છે.
ભારતીય સનાતન ધર્મમાં, પુત્ર રત્નની પ્રાપ્તિ માટે મહિલાઓ દ્વારા અમલા નવમીની પૂજા મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. આ વર્ષે કાર્તિક શુક્લ નવમી તારીખ 'અક્ષય નવમી' અને 'આઓનલા નવમી' બુધવાર, 2 નવેમ્બર, 2022 ના રોજ છે. એવું કહેવાય છે કે આ પૂજા વ્યક્તિના તમામ પાપોને દૂર કરીને ફળદાયી હોય છે. જેના કારણે કારતક માસના શુક્લ પક્ષની નવમીના દિવસે મહિલાઓ આમળાના ઝાડની વિધિથી પૂજા કરીને પોતાની દરેક મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે પ્રાર્થના કરે છે. અક્ષય નવમી પર જપ, દાન, તર્પણ, સ્નાન વગેરેનું અખૂટ ફળ મળે છે. અમલા નવમીને અક્ષય નવમી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસે દ્વાપર યુગનો પ્રારંભ થયો હતો. કહેવાય છે કે આમળા ભગવાન વિષ્ણુનું પ્રિય ફળ છે. આમળાના ઝાડમાં તમામ દેવી-દેવતાઓનો વાસ છે. તેથી આ દિવસે આમળાના વૃક્ષની પૂજાનું વિશેષ મહત્વ છે.
અક્ષય નવમીના દિવસે આમળાના ઝાડ નીચે ભોજન બનાવવાનું અને ખાવાનું વિશેષ મહત્વ છે. જો આમળાના ઝાડ નીચે ભોજન બનાવવામાં કોઈ અસુવિધા થતી હોય તો ઘરમાં ભોજન બનાવ્યા પછી તેને આમળાના ઝાડ નીચે અને પૂજા કર્યા પછી ખાવું જોઈએ. ભોજનમાં અનુકૂળતા મુજબ ખીર, પુરી અથવા મીઠાઈ હોઈ શકે છે.
આ દિવસે પાણીમાં આમળાનો રસ ભેળવીને સ્નાન કરવાની પણ પરંપરા છે. આમ કરવાથી આપણી આસપાસની નકારાત્મક ઉર્જા દૂર થાય છે, સકારાત્મક ઉર્જા અને શુદ્ધતા વધે છે, સાથે જ તે ત્વચા માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. આમળાના રસના સેવનથી ત્વચાની ચમક પણ વધે છે.
પૂજા વિધિ
〰
સવારે સ્નાન કર્યા પછી જમણા હાથમાં જળ, અક્ષત, ફૂલ વગેરે લઈને નીચે મુજબ વ્રતનો સંકલ્પ કરવો.
'આદ્યેત્યાદિ અમુકાગોત્રોમુક શર્મહન (વર્મા, ગુપ્ત, વા) મામખિલપાપાક્ષે સદાચારી ધર્માદા કાર્ય મોક્ષસિદ્ધિદ્વારા શ્રીવિષ્ણુપ્રેત્યર્થમ ધાત્રીમૂલે વિષ્ણુપૂજનમ્ ધાત્રીપૂજનમ્ ચ કરિષ્યે'
એવો સંકલ્પ લઈને, ધત્રીના ઝાડ નીચે પૂર્વ તરફ મુખ કરીને બેસો
'ઓમ ધાત્રાય નમઃ'
નીચેના મંત્રો સાથે આવાહનાદી ષોડશોપચારની પૂજા કર્યા પછી, પીપળાના ઝાડના મૂળમાં દૂધની ધારા નાખીને પિતૃઓને અર્પણ કરો.
મંત્ર
〰
પિતામહાશ્ચાન્યે અપુત્રા યે ચ ગોત્રિનઃ ।
તે પિબન્તુ માયા દત્તમ ધાત્રીમૂલેસાક્ષયમ્ પાય:..
અબ્રહ્મસ્તમ્બપર્યન્તં દેવર્ષિપિતૃમાનવઃ ।
તે પિબન્તુ માયા દત્તમ ધાત્રીમૂલેસાક્ષયમ્ પાય:..
આ પછી નીચેના મંત્રથી સૂત્રને ગૂસબેરીના ઝાડના થડમાં લપેટી દો.
દામોદરનિવાસાય ધાત્રાય દેવાય નમો નમઃ ।
સૂત્રનેન બધનામી ધાત્રી દેવી નમોસ્તુ તે..
આ પછી, ઝાડના મૂળને દૂધથી સિંચિત કરવું જોઈએ અને તેના થડની આસપાસ કાચા કપાસનો દોરો વીંટાળવો જોઈએ. ત્યારબાદ રોલી, ચોખા, ધૂપ દીપથી વૃક્ષની પૂજા કરો. અને ગૂસબેરીના ઝાડની 108 પરિક્રમા કર્યા પછી, કપૂર અથવા ઘીનો દીવો વડે ગુસબેરીના ઝાડની આરતી કરો અને નીચેના મંત્રથી તેની પ્રદક્ષિણા કરો-
અર્થાત્ કનિ ચ પાપાનિ જન્માન્તરકૃતાનિ ચ ।
તાનિ સર્વાણિ નાશ્યન્તુ પ્રદક્ષિણાપદે ।
આ પછી ગૂસબેરીના ઝાડ નીચે બ્રાહ્મણને ભોજન પણ ચઢાવવું જોઈએ અને અંતે તમે જાતે જ ગૂસબેરીના ઝાડ પાસે બેસીને ભોજન કરો. એક પાકો કોહરા (કુષ્મંડ) લઈને તેની અંદર રત્નો, સોનું, ચાંદી અથવા રૂપિયા વગેરે મૂકીને નીચે મુજબનો ઠરાવ કરો-
'મમાખિલપાપક્ષલી સુખસૌભાગ્યદિનમુત્તરોત્તરભિવિદ્યે કુષ્માણ્ડદનં કરિષ્યે'
આજના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુએ કુષ્માંડક રાક્ષસનો વધ કર્યો હતો અને કુષ્માંડાની વેલનો જન્મ તેના ફોલિકલ્સમાંથી થયો હતો. એટલા માટે આ દિવસે કુષ્માંડાનું દાન કરવાથી શુભ ફળ મળે છે. તેથી, આ પછી, વિદ્વાન અને સદાચારી બ્રાહ્મણને તિલક કર્યા પછી, દક્ષિણા સાથે કુષ્માંડ આપો અને નીચેની પ્રાર્થના કરો-
કુષ્માણ્ડમ બહુબીજાદ્યમ્ બ્રાહ્મણ નિરતમ પુરા ।
દાસ્યામિ વિષ્ણુવે તુભયં પિતૃનામ તરણે ચ ।
પિતૃઓની શીતળતા નિવારણ માટે ધાબળા વગેરે ઉર્ણાવસ્ત્ર પણ સત્પત્ર બ્રાહ્મણને આપવું જોઈએ.
આ અક્ષય નવમીને 'ધાત્રીનવમી' અને 'કુષ્માંડા નવમી' પણ કહેવામાં આવે છે. જો ઘરમાં ગૂસબેરીનું ઝાડ ન હોય તો, કોઈપણ બગીચા વગેરેમાં ગૂસબેરીના ઝાડની નજીક જઈને પૂજા કરવાની પરંપરા છે, અથવા વાસણમાં ગૂસબેરીનો છોડ લગાવીને આ કાર્ય ઘરમાં પૂર્ણ કરવું જોઈએ.
આમળા નવમીની લોકપ્રિય વાર્તા
〰
કાશી નગરીમાં એક નિઃસંતાન સદાચારી અને દાનવીર વૈશ્ય રહેતો હતો. એક દિવસ એક પાડોશીએ વૈશ્યની પત્નીને કહ્યું કે જો તમે ભૈરવના નામ પર વિદેશી બાળકનો ભોગ આપો તો તમને પુત્ર પ્રાપ્ત થશે. જ્યારે વૈશને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેણે ના પાડી દીધી પરંતુ તેની પત્ની સ્થળ શોધતી રહી. એક દિવસ તેણે એક છોકરીને કૂવામાં ઉતારી અને ભૈરો દેવતાના નામે બલિદાન આપ્યું. આ હત્યાનું પરિણામ વિપરીત આવ્યું. ફાયદો થવાને બદલે તેને આખા શરીરમાં રક્તપિત્ત થઈ ગયો અને છોકરીની ભાવના તેને ત્રાસ આપવા લાગી. વૈશ્યને પૂછતાં તેની પત્નીએ આખી વાત કહી. આના પર વૈશ્ય કહેવા લાગ્યા કે આ દુનિયામાં ગૌહત્યા, બ્રાહ્મણ હત્યા અને બાળહત્યા માટે કોઈ સ્થાન નથી, તેથી તમે ગંગામાં જઈને ભગવાનની પૂજા કરો અને ગંગામાં સ્નાન કરો, તો જ તમને આ દુઃખમાંથી મુક્તિ મળી શકે છે.
વૈશની પત્ની ગંગાના કિનારે રહેવા લાગી. થોડા દિવસો પછી ગંગા માતા વૃદ્ધ સ્ત્રીના વેશમાં તેમની પાસે આવ્યા અને કહ્યું, 'જો તમે મથુરા જઈને કારતક નવમીનું વ્રત કરો અને આમળાના ઝાડની પ્રદક્ષિણા કરો અને પૂજા કરો, તો આમ કરવાથી તમારો રક્તપિત્ત મટી જશે. વૈશની પત્ની તેના પતિની પરવાનગી લઈને મથુરા ગઈ અને આમળા માટે ઉપવાસ કરવા લાગી. આમ કરવાથી તે ભગવાનની કૃપાથી દૈવી શરીર બની ગઈ અને તેને પુત્રનો આશીર્વાદ મળ્યો.
