એક જ્ઞાનવર્ધક ઘટના
રામાયણ ની જે ઘટના બની આ ઘટનામાં ભગવાન શ્રીરામના વનવાસ દરમિયાન માતા સીતાનું અપહરણ અને તેમાંથી એક યુદ્ધ નું નિર્માણ થયું આ યુદ્ધ તે કોઇ પ્રદેશ મેળવવાની કે બીજી આર્થિક લાલસા ન હતી. ફક્ત ધર્મ સામે અધર્મની લડાઈ હતી. જેમાં બે સુરવીર એવા બાલી-સુગ્રીવમાંથી ભગવાન શ્રીરામે સુગ્રીવ ની મદદ લીધી હતી કેવી પાછળના ઉદ્દેશ ની હકીકત જાણવા જેવી છે.
"ભગવાન શ્રીરામે બાલી અને સુગ્રીવમાં પ્રમાણમાં નબળા સુગ્રીવ સાથે મિત્રતા કેમ કરી?
જો તેઓ બાલી સાથે મિત્રતા કરશે, તો તે એકલા રાવણને હરાવી શકશે. તો પછી સુગ્રીવનો ત્યાગ કરીને તેની સાથે મિત્રતા કેમ કરી...? "
સૌપ્રથમ તો આપણે એ સમજવું પડશે કે રામ અને રાવણ વચ્ચેનું યુદ્ધ સત્તાનું યુદ્ધ ન હતું પણ સભ્યતાનું યુદ્ધ હતું. તે યુદ્ધ ન તો અયોધ્યા અને લંકા વચ્ચેનું પરસ્પર યુદ્ધ હતું, ન તો માત્ર રામ અને રાવણ વચ્ચેનું યુદ્ધ હતું, તે યુદ્ધ ધર્મ અને અધર્મ વચ્ચે હતું...
સત્તાના યુદ્ધમાં રાજકારણ જોવામાં આવે છે અને રમવામાં આવે છે, પરંતુ સંસ્કૃતિના યુદ્ધમાં માત્ર અને માત્ર ધર્મ જ રમાય છે.
રામ "માતૃવત પરદર્શુ..." માન્ય સંસ્કૃતિના પ્રતિનિધિ હતા, અને રાવણ તે હતો જેણે અસંખ્ય લગ્નોનું અપહરણ કર્યું હતું.
રામ તે હતો જેણે પિતાના વચનની રક્ષા માટે અયોધ્યા છોડી દીધી હતી, જ્યારે રાવણ તે હતો જેના પિતા તેના ખરાબ કાર્યોથી દુઃખી થઈને લંકા છોડી ગયા હતા.
જ્યારે બે યોદ્ધાઓએ અયોધ્યા છોડ્યું, તેઓ સામ્રાજ્યના વિસ્તરણ માટે ગયા ન હતા, તેઓ ધર્મની સ્થાપના માટે બહાર આવ્યા હતા... રામ પુત્ર ધર્મના અભિષેક માટે નીકળ્યા હતા! લક્ષ્મણ ભાઈચારાના અમલ માટે નીકળ્યો હતો! અને સીતા પત્ની ધર્મ પરિવર્તન કરવા નીકળી પડી હતી...
મહર્ષિ શરભંગ આશ્રમમાં ઋષિઓના હાડકાનો ઢગલો જોઈને રામે રાક્ષસને મારવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી ત્યારે તે તેમનો ક્ષત્રિય ધર્મ હતો. અને રાવણ સાથે યુદ્ધ એ તેનો પતિ ધર્મ હતો. કુલ મળીને રામની વનવાસ યાત્રા શુદ્ધ ધર્મયાત્રા હતી. આ રામની 'રાજકુમાર રામ' થી "મર્યાદા પુરુષોત્તમ રામ" સુધીની સફર હતી.
તો પછી આ ધર્મયાત્રામાં રામ અધર્મનું સમર્થન કેવી રીતે કરશે? બાલીએ અનુજ કન્યા પર બળાત્કાર ગુજાર્યો હતો. ભગવાન રામ આવા ગુના માટે રાવણને સજા આપવા નીકળ્યા હતા, તો પછી એ જ અપરાધના ગુનેગાર સાથે મિત્રતા કેવી રીતે થઈ શકે?
જે પોતાના અંગત લાભ માટે અધર્મી વ્યક્તિનો સહારો લે છે તે પ્રતિષ્ઠિત થઈ શકતો નથી. તેથી જ રામે બાલીનો ત્યાગ કર્યો...
રામના જીવનને ધ્યાનથી જોશો તો ખબર પડશે કે તેમણે ક્યારેય કોઈ અધર્મીનો સહકાર લીધો નથી, સહકાર આપ્યો નથી. તેમના જીવન સાથે જોડાયેલી દરેક વ્યક્તિ પોતાના ધર્મ પર ઉભી છે
એવી રીતે કોઈ પ્રતિષ્ઠિત થતું નથી. જ્યારે જીવનમાં લક્ષ્મણ, ભરત જેવા સમર્પિત ભાઈઓ હોય, દશરથ જેવા પુત્રના પ્રેમ માટે પોતાનું જીવન બલિદાન આપી શકે તેવા આદર્શ પિતા, કૌશલ્યા અને સુમિત્રા જેવી આદર્શ માતાઓ હોય, માતા સીતાની જેમ દરેક ક્ષણે તમારી સાથે ઉભેલી પત્ની હોય.
હા,
જો નિષાદરાજ જેવો આદર્શ મિત્ર અને હનુમાન જેવો આદર્શ અને સમર્પિત ભક્ત હોય તો જ પુરૂષોત્તમ રામનો આદર કરી શકાય. રામ સાથે જોડાયેલી દરેક વ્યક્તિએ પોતાના જીવનમાં ધર્મને સૌથી આગળ રાખ્યો હતો. આવા સમૂહમાં બાલી માટે કોઈ સ્થાન ન હતું.
આમ ભગવાન શ્રી રામના જીવનની દરેક વસ્તુ.
પ્રકરણ જીવન જીવવાની કળા શીખવે છે, પરંતુ અહીં આપણે તેમની પાસેથી શીખી શકીએ કે કોની સાથે મિત્રતા કરવી જોઈએ. જરૂરી નથી કે આપણો મિત્ર ખૂબ શક્તિશાળી, શક્તિશાળી, શ્રીમંત હોય... જરૂરી છે કે આપણો મિત્ર આપણને વફાદાર હોય અને આપણે તેને વફાદાર રહીએ.
જો તમારા જીવનમાં એક વફાદાર મિત્ર છે, તો તે તમને દરેક આફતમાંથી બહાર કાઢશે.
હંમેશા ખુશ રહો.
જે પ્રાપ્ત થયું છે, તે પૂરતું છે.
----------
DIPAKCHITNIS dchitnis 3@gmail.com (DMC)
