ધરમપુરની એક શાળામાં વકતૃત્વ સ્પર્ધાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ શાળાનો એવો નિયમ હતો કે દર મહિનાની છેલ્લી તારીખે શાળામાં ભણતાં બાળકોની અંદર રહેલી પ્રતિભા ખીલવવા માટે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોનું આયોજન થતું હતું. સ્પર્ધામાં ભાગ લેનારા વિદ્યાર્થીઓ પોતાની આગવી છટાથી પોતાની વકતૃત્વશૈલીને સ્ટેજની આગળ મેદાનમાં બેઠેલા વિદ્યાર્થીઓ આગળ ઉજાગર કરી રહ્યા હતા. બધા વિદ્યાર્થીઓ પોત-પોતાની સમજણશક્તિ પ્રમાણે નક્કી કરેલા વિષય પર પોતે લખીને લાવ્યાં હતા અને પોતાનું વકતૃત્વ આપી રહ્યાં હતા. હવે પીન્ટુનો વારો હતો. પીન્ટુ ખુબ જ હોશિયાર છોકરો હતો અને એટલે જ તે બધા શિક્ષકોનો માનીતો પણ હતો. પીન્ટુ એક અંતર્મુખી સ્વભાવ ધરાવનાર છોકરો હતો; જે ખાસ કરીને એકલો રહે અને કોઈની પણ સાથે વધારે વાતચીત ન કરતો. આથી જ આખી શાળામાં તેના માત્ર બે કે ત્રણ જ ગણ્યાંગાંઠ્યા મિત્રો હતા. સ્ટેજ પરથી જેવું નામ બોલાયું કે તરત જ એક ઘસાઈ ગયેલો ગણવેશ પહેરીને એક વિદ્યાર્થી સ્ટેજ પર જઈને ઊભો રહ્યો. તે વિદ્યાર્થી એટલે પીન્ટુ. તેને જોતાં જ સમજાઇ જાય કે તેની આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હતી. સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓ દર વર્ષે નવો ગણવેશ સિવડાવતાં ત્યારે પીન્ટુ એ જ ગણવેશને ત્રણ વર્ષ સુધી ચલાવતો. આર્થિક સ્થિતિ સારી ન હોવા છતાં પણ સ્વચ્છતાનું પૂરેપૂરૂ ધ્યાન રાખ્યું હતું. કપડાનો રંગ ભલે ઊડી ગયો હતો પણ તેના ચહેરા પર એક અલગ જ તેજ હતું. વાળ પણ કોપરેલ નાખીને સરસ રીતે ઓળેલાં હતા. પીન્ટુ આજે તેના જીવનમાં પ્રથમ વખત સ્ટેજ પર જઈને કંઇક બોલવાનો હતો. સ્ટેજ પર જતાં જ તેણે સૌપ્રથમ ગુરુજનો અને વડીલોને વંદન કર્યા અને તેની સામે બેઠેલા વિદ્યાર્થીઓના વિશાળ મહેરામણને જોયો. આટલી મોટી સંખ્યામાં વિદ્યાર્થીઓને બેઠેલા જોઈને પીન્ટુને તો પરસેવો છૂંટવા માંડ્યો. જેમ તેમ કરીને તેણે બોલવાનું ચાલુ કર્યું. આજની આ...આ..આ વકતૃત્વ સ્પર્ધામાં મારો આજનો વિષય છે " હું શિ...શિક્ષક બનવા માંગુ છું." શિક્ષકને સ્ટેજ પ્રત્યે ક્યારેય ભય ન હોવો જોઈએ પણ અહીં તો કઈંક અલગ જ હતું. શિક્ષક પર જ વક્તવ્ય આપનાર આજે ગભરાયેલો લાગતો હતો. થોડું બોલીને અટકી જતો અને તોતડાવા માંડતો. જાણે હિમાલય પર સ્વેટર વગર ઊભો હોય એમ તે ફફડવા માંડ્યો. તેના પગ ધ્રુજવા લાગ્યાં અને માથા પરથી પરસેવો છૂંટવા માંડ્યો. પીન્ટુની હાલત તો ખરાબ થઈ ગઈ પણ તેની સામે બેઠેલા વિદ્યાર્થીઓને એક મનોરંજનનું સાધન મળી ગયું.આમ પણ તે બધા ક્યારનાંય ભાષણ સાંભળી સાંભળીને કંટાળ્યા હતા. પિન્ટુની સામે બધા જોર જોરથી હસવાં લાગ્યાં. સ્ટેજની નજીક બેઠેલા વિદ્યાર્થીઓ તેની મજાક ઉડાવવાં લાગ્યાં. પીન્ટુ એ બધું સાંભળતો હતો. વિદ્યાર્થીઓના હાસ્યએ તેના આત્મવિશ્વાસને ચકનાચૂર કરી મૂક્યો. હવે તો તે જે લખી લાવ્યો હતો તે પણ ભૂલી ગયો. હવે ઊભા રહીને પોતાને હસીના પાત્ર બનાવવા કરતાં તેણે સ્ટેજ છોડી દેવાનું જ યોગ્ય સમજ્યું. પીન્ટુ સ્ટેજ છોડીને પોતાની જગ્યા પર બેસી ગયો. શાળા છૂટવાનો સમય થયો અને બધા ઘરે આવી ગયા.
ઘરે આવીને પીન્ટુ એ ખાધું પણ નહિ અને શાળામાં થયેલું પોતાનું અપમાન જ તેના મગજમાં ફર્યા કરતું. પીન્ટુ એ કારણે આખી રાત રડ્યો. સવારે એક છોકરા પાસેથી તેની માતાને બધી વાતની જાણ થઈ. તેમણે પીન્ટુને ખુબ સમજાવ્યો. તું લોકોની હસીનું પાત્ર તારા પોતાના ભયના કારણે બન્યો છું. તારો સ્ટેજ પ્રત્યેનો ડર જ આજે તને અપમાનિત કરી રહ્યો છે. પીન્ટુને સમજાવીને ફરીથી તેની માતાએ શાળાએ મોકલ્યો. આજે પણ બધા તેની મશ્કરી કરતાં હતા. પીન્ટુ તરફ એક અવાજ આવ્યો. " એ છોકરા અહી આવ." પીન્ટુ એ અવાજની દિશામાં જોયું તો તેની શાળાના શિક્ષક પિયુષભાઈ તેને બોલાવી રહ્યા હતા. પીન્ટુ તેમની પાસે ગયો. સાહેબે પૂછ્યું કે " કાલે શું થયું હતું? તું તો બહુ હોશિયાર છે. માર્ક્સ તો ખુબ સારા આવે છે, તો પછી કાલે કેમ કાંઈ બોલ્યો નહિ, લાવ કાલનું તારી વકતૃત્વ સ્પર્ધા માટે તૈયાર કરેલ લખાણ આપ. " પીન્ટુ એ પોતાના દ્વારા લખેલ લખાણ સાહેબના હાથમાં પકડાવ્યું. સાહેબે લખાણ જોયું તો આશ્ચર્યચકીત થઈ ગયા અને બોલ્યાં , " વાહ! અદભૂત લખાણ તૈયાર કર્યું છે. આ લખાણ જો તું કાલે સારી રીતે ગભરાયા વગર બોલ્યો હોત તો નક્કી તારો જ પ્રથમ નંબર આવત! સાચું બોલ આ લખાણ તે જાતે લખ્યું કે કોઈની પાસે લખાવ્યું છે? " મેં જ લખ્યું છે સાહેબ ,એમ પીન્ટુ બોલ્યો. “ તું અને આટલું સરસ લખાણ કઈ રીતે લખી શક્યો. આમાં તો એવી ઘણી વાતોનો ઉલ્લેખ છે જે તું ક્યારેય ભણ્યો પણ નથી. આમાં તો ચાણક્ય થી લઈને વિદેશોના પ્રોફેસરના નામ પણ છે. તને આ બધું જ્ઞાન ક્યાંથી? " પીન્ટુ બોલ્યો, "વાંચન પ્રત્યેના શોખમાંથી સાહેબ. " સાહેબ આશ્ચર્યચકીત થઈને બોલ્યાં કે," પણ તારી પાસે તો પોતાનો નવો ગણવેશ લેવાના પણ પૈસા નથી તો પછી બીજા પુસ્તકો ક્યાંથી લાવ્યો? તું આ બધું ક્યાંથી વાંચે છે.”
પીન્ટુના પિતાનું એક અકસ્માતમાં અચાનક મૃત્યુ થતાં ઘરની બધી જવાબદારી તેની માતાના ખભા પર આવી ગઈ હતી. તેની માતાનું સપનું હતું કે પીન્ટુ ભણી ગણીને ખુબ મોટો માણસ બને. એટલે તે પીન્ટુના ભણતરમાં કોઈ પણ જાતની કચાશ છોડવા માંગતાં ન હતાં. બીજી બાજુ પીન્ટુ પણ માતાને મદદ કરવા માટે સમય મળે એટલે ખેતરમાં પહોચી જતો અને સમય મળે ત્યારે પોતાનો વાંચનનો અને નવું નવું જાણવાનો શોખ પૂરો કરવા માટે જાત જાતનાં પુસ્તકો વાંચ્યા કરતો હતો. દર રવિવારે તે પસ્તીવાળાને ત્યાં પહોંચી જાય અને જાત જાતનાં મેગેઝીન, પુસ્તકો અને આખા અઠવાડિયાના સમાચારપત્રો દસ રૂપિયે કિલોના ભાવે ઉઠાવી લાવે.. આ દસ રૂપિયા માટે તે લોકોના ઘરેથી પસ્તી લઈ જાય અને પસ્તીવાળાની દુકાને જઈને પોતાને જોઈતા પુસ્તકો ખરીદી લાવે. મોંઘા ભાવના પુસ્તકો પીન્ટુ પસ્તીમાંથી ખરીદી લાવે, કારણ કે તે જાણતો હતો કે પુસ્તકોનો ભાવ ભલે ઓછો હોય પણ તેની અંદર રહેલું જ્ઞાન અમુલ્ય હોય છે. જ્ઞાનની કિંમત ક્યારેય ઓછી નથી થતી. માતાની મદદ, ભણવાનું અને વાંચવાનું આ બધા માંથી તેને સમય જ મળતો ન તો એટલે તે ગામમાં બીજા છોકરાઓ સાથે રમવા પણ જઈ શક્તો ન હતો અને તેથી તેના મિત્રો પણ ખુબ ઓછા હતા. આ સઘળી હકીકત પીન્ટુએ સાહેબને કહી દીધી.
સાહેબ તો પીન્ટુની વાત સાંભળીને અવાક્ જ રહી ગયાં. અત્યારે તો બાળકોને શાળાના પુસ્તકો વાંચવાનું પણ જોર આવે છે અને પીન્ટુ શાળાની સાથે બીજા પણ પુસ્તકો વાંચે! સાહેબ પીન્ટુની વાત સમજી ગયા અને કહ્યું કે, " તારા સ્ટેજ ફિયરનું મુખ્ય કારણ તારો અંતર્મુખી સ્વભાવ જ છે. તું કોઈની સાથે વધારે વાત નથી કરતો અને જ્યારે એક સાથે આખી શાળાના વિધાર્થીઓ આગળ બોલવાનું થાય તો પછી ડર જ લાગે ને! જો તારો આ ડર નીકળી જાય તો તું એક ખુબ જ સરસ વક્તા બની શકે છે.કેમ કે તારી પાસે જ્ઞાનનો ખજાનો છે જે શાળાના પુસ્તકોમાં નથી.તું આ બધા કરતાં ખુબ જ વિશેષ છે."
પિયુષભાઈ સાહેબે નક્કી કરી લીધું કે આ છોકરાની પ્રતિભા લોકો સમક્ષ આવી જ જોઈએ. સાહેબે પીન્ટુને સમજાવ્યું કે તું પહેલા તારા વર્ગમાં બધાની સામે કોઈ પણ પાઠનું પઠન કર. ડર લાગે અને બધા હસે તો શું? કોઈ મારવા થોડું આવવાનું છે તને? તારે આ ડર કાઢવો જ પડશે..યાદ રાખ, તારી પ્રગતિમાં સૌથી મોટો તારો દુશ્મન જો કોઈ હોય તો એ છે તારો ભય. તારે તારા ભય પર વિજય મેળવવાનો છે. આજ પછી જ્યારે પણ મારો ક્લાસ હોય ત્યારે તારે જ પઠન કરવાનું રહેશે." પીન્ટુએ ‘ હા ’ માં માત્ર માથું હલાવ્યું. હવે તો સાહેબે નક્કી કર્યું હોય એમ જ્યારે પણ તેમનો ક્લાસ આવે ત્યારે પીન્ટુ પાસે જ પઠન કરાવે. પીન્ટુ શરૂઆતમાં તોતડાય, બધા હસે પણ સાહેબ તેને બેસવા ના દે. આમ ને આમ ચાલતું રહ્યું. હવે તો જ્યારે પણ પિયુષભાઈનો ક્લાસ હોય ત્યારે પીન્ટુ જાતે જ ઊભો થઈ જતો અને બીજા વિદ્યાર્થીઓએ પણ હસવાનું છોડી દીધું હતું.રોજ એકની એક વાતમાં હસીને એ પણ કંટાળ્યા હતા. સમય જતાં પીન્ટુનો આત્મવિશ્વાસ વધવા લાગ્યો. તે હવે તોતડાયા વગર જ બોલતો અને તેનામાં આ પરિવર્તન જોઈને સાહેબ પણ ખુબ ખુશ થયા.
એક વર્ષ પછી ફરીથી શાળામાં સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમમાં વક્તૃત્વ સ્પર્ધાનું આયોજન થયું. પિયુષભાઈ સાહેબે પીન્ટુને એ સ્પર્ધામાં ભાગ લેવડાવ્યો. આ વખતની સ્પર્ધા કઈંક વિશેષ હતી, કારણ કે આ વખતની સ્પર્ધામાં જે જીતે તેને તાલુકા કક્ષાએ પોતાની વક્તૃત્વશૈલી પેશ કરવાનો મોકો મળવાનો હતો અને તેમાં મસમોટું ઈનામ પણ હતું. પિયુષભાઈ સાહેબે પીન્ટુને સમજાવ્યું કે, સ્પર્ધામાં તારે ભાગ લેવાનો જ છે. તારે શું બોલવાનું છે એ તુ જાતે નક્કી કર. તારા અત્યારસુધીના વાંચન દ્વારા મેળવેલા જ્ઞાન વડે તારે આ સ્પર્ધામાં જીતવાનું છે અને તાલુકા કક્ષા સુધી જ નહિ, પરંતું રાજ્ય કક્ષા સુધી જવાનું છે. સ્ટેજ પર પહોંચીને તારે બસ એક જ વાત યાદ રાખવાની કે, આ સામે બેઠેલા બાળકો તારું કઈં પણ બગાડી શકે એમ નથી. એ બધા તારા કરતાં વધારે હોશિયાર નથી. એ લોકો એ જ સાંભળશે જે તું બોલીશ. જો કોઈ તારી પર હસે તો એની પર ધ્યાન ન આપતો, તારે તારું બોલવાનું કામ ચાલું જ રાખવાનું છે. અને જો છતાં પણ ડર લાગે તો આંખો બંધ કરીને બસ એમ જ વિચારજે કે તારી સામે કોઈ જ નથી બેઠું. તું તારા ઘરમાં કે ક્લાસમાં બોલે છે એમ જ બોલજે.
સાહેબની શિખામણ અને તેમણે પીન્ટુ પાછળ છેલ્લા એક વર્ષથી કરેલી મહેનત રંગ લાવી. પીન્ટુનો આત્મવિશ્વાસ હવે તેની ચરમસીમા પર હતો. આખરે એ દિવસ આવ્યો જેની પીન્ટુ એક વર્ષથી રાહ જોઈ રહ્યો હતો. બધા વિદ્યાર્થીઓ પોતાની વક્તૃત્વશૈલીનું સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કરી રહ્યાં હતાં. તાળીઓના ગળગળાટથી શાળાનું મેદાન ગૂંજી રહ્યું હતું. સ્ટેજ પરથી પીન્ટુનું નામ બોલાયું. જેવો પીન્ટુ સ્ટેજ પર ગયો કે કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ અંદરોઅંદર ગણગણાટ કરવાં લાગ્યાં પરંતું પીન્ટુએ એ તરફ ધ્યાન ન આપ્યું. સ્ટેજ પર તે ગુરુજનો અને વડીલોને વંદન કરીને પોતાના વક્તવ્યની શરૂઆત કરે છે. આજનો તેનો વિષય હતો ‘ ગ્લોબલ વોર્મિંગ ‘. તેની શાળામાં ઘણાં એવાં વિદ્યાર્થીઓ હતાં કે જેમણે પહેલી વાર આ શબ્દ સાંભળ્યો હતો. એટલે બધા ધ્યાનથી સાંભળવા લાગ્યાં. આજે પીન્ટુમાં કઈંક અલગ જ આત્મવિશ્વાસ હતો. આજે તે સંપુર્ણ સ્વસ્થ થઈને બોલી રહ્યો હતો. આજે તેની બોલવાની છટા જોઈને ઘણા લોકો આફરીન પોકરી ઉઠ્યાં. તેના વક્તવ્યના અંતે શાળાનું મેદાન તાળીઓના ગળગળાટથી ગૂંજી ઉઠ્યું. એક વર્ષ પહેલાં જે લોકો તેની પર હસતાં હતાં, આજે તેઓ તેનાં વખાણ કરવાં લાગ્યાં. આજે તેણે પોતાના સ્ટેજ ફિયર પર સંપુર્ણ વિજય મેળવી લીધો હતો. કાર્યક્રમના અંતે જ્યારે વિજેતાની જાહેરાત કરવામાં આવી ત્યારે એક સાહેબે પ્રેક્ષકોમાં બેઠેલાં વિદ્યાર્થીઓને પુછ્યું કે, “ બોલો કોણ વિજયી થયું હશે? “ બધાના મોઢામાંથી બસ એક જ નામ નીકળ્યું – ‘ પીન્ટુ ‘ અને પ્રેક્ષકોનો જવાબ સાચો પડ્યો.
પાર્થ પ્રજાપતિ
( વિચારોનું વિશ્લેષણ )
