જીવન પથ-રાકેશ ઠક્કરભાગ-૩૬            ‘બધી જ સ્વતંત્રતા છીનવી લેવાયા પછી પણ મનુષ્ય પાસે એક અંતિમ સ્વતંત્રતા બાકી રહે છે: કોઈ પણ સંજોગોમાં પોતાનું વલણ (Attitude) પસંદ કરવાની સ્વતંત્રતા.’        આ સુવિચારનો જન્મ ડૉ. ફ્રેન્કલના પોતાના જીવનના સૌથી દુઃખદ અનુભવમાંથી થયો છે, જ્યારે તેઓ નાઝીઓના કોન્સન્ટ્રેશન કેમ્પ (યમયાતના શિબિર)માં કેદી હતા.            ડૉ. ફ્રેન્કલને ઓશવિટ્ઝ (Auschwitz) જેવા અનેક યાતના શિબિરોમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. ત્યાંની પરિસ્થિતિ અકલ્પનીય હતી: ભૂખ, ઠંડી, સૈનિકોની ક્રૂરતા અને દર પળે મૃત્યુનો ડર. તેમના પરિવારના સભ્યોને પણ મારી નાખવામાં આવ્યા હતા. તેમની પાસેથી બધું જ છીનવાઈ ગયું હતું—તેમનું ઘર, તેમનો વ્યવસાય, તેમના પુસ્તકો, તેમનું માન-સન્માન અને તેમની શારીરિક સ્વતંત્રતા. તેઓ માત્ર એક નંબર બનીને રહી ગયા હતા.        એક દિવસ ભયંકર ઠંડીમાં તેઓ એકદમ થાકી ગયા