नाही म्हणण्याची किंमतसंध्याकाळचा वेळ होता. गावाच्या चौकात, झाडांच्या सावलीत बसलेली मंजू एका कोपऱ्यात डोळे मिटून विचार करत होती. तिने आयुष्यभर किती वेळा ‘नाही’ म्हटले होते, हे मोजायला लागले तर संख्या फारच कमी होती. ‘नाही’ म्हणणे म्हणजे तिच्यासाठी एक छोटं युद्ध जिंकण्यासारखं होतं. कारण तिच्या ‘नाही’वरचं समाजाचं वजन खूप मोठं होतं.मंजूची कहाणी साधी नाही. तिच्या आयुष्यातील ‘नाही’ प्रत्येकवेळी कुठेतरी सडतं, कुठेतरी मोठा वादंग उडवायचं कारण बनायचं. तिला समजलं होतं की ‘नाही’ म्हणजे फक्त शब्द नाही, तर एक आंदोलन, एक स्वातंत्र्यसंग्राम.मंजू लहानपणापासूनच वेगवेगळ्या बंधनांत अडकली होती. घरातल्या नियमांनी, गावातल्या रूढीने तिची मोकळीक घट्ट बांधली होती. तिचं वय अगदी लहान असताना तिला समजलं